Մեռյալների գիրքը
Նմանատիպ
I
Նա, որ մուտք է գործել տարիքի տիրույթները,
այլևս չի փնտրում նշաններ, ո՛չ այգիներ, ո՛չ գիրք, ո՛չ ջրանցք, ո՛չ սաղարթ, ո՛չ էլ հետք,
հայելիներ, կարճառոտ ու քնքուշ
ձեռքի. աչքը մարդու, իր կյանքի այս տեղանքում, շղարշված է, ձեռքը նրա թույլ է շատ՝ բռնելու, տիրանալու համար, ես նայում եմ նրան, ով նայում է, թե ինչպես է հեռանում այն ամենը, ինչը մի ժամանակ իր միակ աշխատանքն էր, իր քաղցր
երազը…
Ծպտյալ ուժ, եթե կա այդպիսին, ես աղաչում եմ քեզ, որ այն չընկղմվի խորխորատը իր սխալների, չկրկնի սիրո խոսքերը կեղծավոր, որ մաշված զորությունը նրա ոստնի մի վերջին անգամ, ժողովվի և որ մեկ այլ արբունք պաշարի նրան…
Նրա ամենադաժան մարտերը թեթև պոռթկումներ էին
թռչունների, նրա ամենածանր հանդգնությունները անձրևի հարձակումն էր լոկ, նրա սերերը երբեք չեն բախվել այլ բանի՝ բացի եղեգներից, նրա փառքը որմնագիր ավելի շուտ ավերակվել է անվան ժանգից…
Նա, որ մտնում է հիմա, իր միակ անհամբերության հագուկապի մեջ, տարածությունն այս ի վերջո իր սրտին համաչափ. մտնում է նա, իր միակ պաշտամունքով հանդեպ հանուր գիտության, հանելուկի մեջ, որ
խավարամած աղբյուրն է եղել իր լացուկոծի:
Ոչ մի խոստում չի տրվել նրան,
ոչ մի ապահովություն նրան այլևս չի տրվի,
ոչ մի պատասխան այլևս չի կարող հասնել նրան,
ոչ մի ճրագ, ձեռքին մի կնոջ՝ երբեմնի ծանոթ,
չի լուսավորի ո՛չ մահճակալը, ո՛չ էլ պողոտան անվերջանալի.
արդ, նա սպասել է ուզում և ուրախանալ միայն, ինչպես որ անտառն է ուսանում լոկ պարտությունը շլացուցիչ:
II
Ուղեկից, ով չի լքել հոգսի պահին, թույլ չի տա վախը զինաթափի քեզ այդ ծանր պահին. նա պետք է միջոց գտնի հաղթելու նույնիսկ այստեղ:
Ոչ իսկ, անկասկած, ստուգայցերով կամ
դրոշներով, առավել ևս զենքերով հուրհրատող կամ մերկ ձեռքերով, ոչ նույնիսկ ողբասացությամբ կամ խոստովանություններով, ոչ էլ խոսքերով թեկուզ տեր կանգնած …
Ամփոփի՛ր էությունը քո ողջ աչքերիդ մեջ թույլիկ.
Բարդիները դեռ կանգուն են ուշ աշնան լույսերում, շնկշնկում են նրանք գետափին մերձ, տերև տերևի հետևից՝ սահանկումով հնազանդ,
լուսավորելով սպառնալիքը քարաժայռերի՝ թիկունքում դասդասված.
Կորովի լույսը անըմբռնելի այս ժամանակյա, օ՜ արցունքներ, երջանկության արցունքներ այս երկրային:
III
Հոգի՝ հպատակեցված տեսիլքներին շարժման, անցի՛ր տարված քո վերջին հայացքից բացազատ, անցի՛ր ուղևոր հոգի անցավոր, ում ո՛չ մի գիշեր չի կանգնեցնի բնավ, ո՛չ կիրքը, ո՛չ վերելքն ու համբարձումը, ո՛չ իսկ
ժպիտը:
Անցի՛ր. մի տեղ կա հող ու անտառների միջև, հրդեհներ որոշ, որոնց ոչ մի ստվեր չի կարող մաշել.
Ուր հայացքն է մխրճվում և ցնցվում երկաթյա տեգի նման, հոգին է ներթափանցում և վարձահատույց լինում հազիվհազ:
Ո՛տք դիր ճանապարհին, որը կցուցանի քեզ անվճռականությունը սրտիդ, խրվի՛ր լույսերի մեջ, շարունակվի՛ր ջրերի հետ, անցի՛ր թռչունների անդիմադրելի ճախրընթացը, հեռացի՛ր. չկա վերջ, բայց միայն վախի մեջ անշարժացյալ:
Ընչազուրկի նվերը պարգևի՛ր թշվառ մահին.
միայնակ դողդողացող ցողունը եղեգնի քաղհանված արագընթաց ջրի շուրթին, նրա արտաբերած միակ բառը, որ շունչ էր նրա համար, անտառ նրբենի ու կայծակնացայտ. հիշատակ լույսի՝ օդի ամենավերին շերտերում…
Թող որ այդ երեք հարվածներով թեթև նրա առաջ բացվի տարածությունը համատարած, ուր տառապանքներ են ջնջվում բոլոր և պայծառությունն անլուսապայծառ դեմքի աներևույթ:
IV
Փոթորիկներն այս, այս կրակները և այս սառնաշունչ տեղատարափը, երջանկավետ հայացքներն այս, թևավոր խոսքերը, ամենը, որ կարծես թռչելիս լիներ նիզակի հանգույն՝ արգելքների միջով, սլանալով դեպի նպատակակետը գերլուսապայծառ ու բարձրագույն,
գուցե եղեգնաշեն մի խրճիթ էր դա՝ այժմ խորտակված, կրակի ճարակ դարձած, մսխված, մոխրաթավալ, որոնց վրա ընչազուրկը մեջքն իր կշփի և իր գլուխը զորաբանակների արշավանքից հետո…
Լոկ անգիտությունն է հավերժ:
Ո՛չ մահը,
ո՛չ ծիծաղը:
Լույսի տատամսումը
մեր վրանների ներքո սնուցանում է սերը:
Ստնտուն մոտենում է արևելքից. արշալույսին մի մարդ էլ ճամփա ընկավ:
V
Բայց եթե նա, ում մասին խոսում եմ ես խոսքերով այս թեթևաքաշ, լիներ իսկապես պատուհանների ետևում, արդյո՞ք սառնությունն այս գրոհող ամպրոպ կդառնար՝ հովտի գլխին պայթած:
Ո՛չ, քանզի դա պատկեր է դեռևս անվնասաբեր, բայց եթե մահն իրոք այնտեղ էր, ինչպես որ լինելու է օրերից մի օր, որտե՞ղ են լինելու պատկերները, նրբանուրբ մտքերը, հավատը՝ ի պահ տրված կյանքի երկարատև ընթացքին:
Ահա՛ ես տեսնում եմ լույսի արտացոլումը համակ ձայնի դողէրոցքի մեջ, ուժի խորասուզումը ջղային գրգիռներում մարմնի տագնապահար, և հանկարծահաս փառքը լայնարձակ՝ նեղմիտ գանգին ի շնորհ:
Ի՞նչ ճիգ ու ջանք, ի՞նչ երկրպագություն և ինչպիսի՞ պայքար կմղեր նրան դեպի հարձակումն այս ներքևից ծնված.
Ինչպիսի՞ հայացք կայծակնացայտ՝ վազանցիկ ի դուրս, ինչպիսի՞ հոգի նրբաթեթև, ասենք, կանէանար հանգչող աչքի առաջ, եթե ուղեկիցները բոլոր հեռանային, եթե շերտն ամպափոշու կլաներ մեզ:
VI
Այնտեղ, ուր մարմինն այս բարետես սուզվում է հողի մեջ անծանոթ, կռիվ տալով կաշեգոտու կամ սիրատոչոր մահվան հետ մերկանդամ, ես կնկարեի լոկ մի ծառ՝ իր սաղարթների մեջ ոսկեհուռ խշշոցը անցողիկ լույսի պարփակած…
Ոչ ոք չի կարող զատել կրակն ու մոխիրը, ծիծաղն ու փոշին, ոչ ոք չէր ճանաչի գեղեցկությունն իր խռխռացող անկողնուց զատ, խաղաղությունը թագավորում է լոկ ոսկրակույտի ու քարերի վրա, ընչազուրկը, ինչ էլ անի, արանքում է միշտ երկու փոթորիկների:
VII
Նշենու ծառը ձմռանը. ո՞վ է ասում, որ ծառն այս շուտով կհագնի լույսերը խավարամած կամ ծաղիկներ կհագնի օրվա մեջ վերստին:
Այսպես մարդն է սնուցվում հողից աճյունափոշու:
Ֆիլիպ ԺԱԿՈՏԵ
1958