Հո՞ երթաս, մարդ Աստծո

Հո՞ երթաս, մարդ Աստծո

Խոհագրություն

Հենց այս պահին, բարեկամ, ընդհատիր տողը, դուրս եկ փողոց և առանց ընտրելու, պատահածին հարցրու` ի՞նչ է անհրաժեշտ այս կյանքն ապրելու համար: Հերթականությամբ թվարկվող նյութական արժեքներ կլսես միայն: Դժվարությամբ, մանրակրկիտ փնտրելով` հնարավոր է գտնես մեկին, ով նախ հոգևորը նշի, հետո իրեն ապահովող նյութականը թվարկի, ասի` առաջինը խոսքը, հետո հացը:

Այդպես կարող եմ մտածել ես, որ որևէ առարկայական ու շոշափելի բան ձեռք բերելու փոխարեն նստած իմ մտահոգությունն եմ գրառում: Այդպիսին դո՛ւ կարող ես լինել, որ բան ու գործ թողած, չգիտեմ թե որքանով համոզիչ իմ այս մտքերն ես կարդում, ու էլի մի բուռ մարդիկ, որոնց մի մասն այսպիսի տողեր է գրում, իսկ մյուս մասը կարդում է դրանք:

Հիմա տեսնո՞ւմ ես, թե աշխարհը որքան փոքր է, ինչքան սահմանափակ է տիեզերքը, և երկրի վրա կախված երկինքն ընդամենը մի կաթիլ է:

***

Թարմացնենք հիշողությունը. մարդն արարչություն է, աստվածային մտքի և ձեռքի ստեղծագործություն, որն իր հերթին ստեղծող է: Թերևս անուղղակի կերպով, սակայն մարդու ստեղծագործությունը նույնպես ստեղծում է: Ուղղակի արարչություն և ուղղակի արարող միայն մարդն է: Բնության կատարյալ ստեղծագործությունն է մարդը` երկիրն ու երկինքն իր մեջ ներառող ամբողջական մշակույթ:

Առանց իր մեջ հոգևոր արժեք կրելու` հասկացության ուղղակի ու նախնական իմաստով, ապրել չի կարող մարդ տիտղոսակիրը, սա` առաջին հերթին: Մարդը բերանացի էր ստեղծում` խոսելով աստվածների հետ և լցված էր բառի ամբողջական բանարվեստով, քանի դեռ չէր անցել գրով արտահայտվելու, գրականությամբ հաղորդվելու տարբերակին:

Մինչև նախորդ` 20-րդ հարյուրամյակը, գրքի հասցեատերը հասարակության որոշակի նյութական ապահովություն ունեցող ազնվական փոքրամասնությունն ու ընտրյալն էր: Ունենալով այդ մենաշնորհը` պետության տերերն օգտագործում էին իրենց առավելությունը` գրավոր մշակույթով ձևավորում աշխարհն ու ժամանակը քննող իրենց հայացքը: Գրքի իմացությամբ էին հաղորդվում` միտքը նրբորեն ու շերտ առ շերտ ներարկելով հպատակ հասարակությանը` այդ կողմ դարձնելով նաև նրա հայացքը: Հին Հռոմի պլեբեյն անշուշտ պատրիկից թերուս, բայց իր ժամանակի հոգևոր արժեքներով էր հաղորդվում և դրանց կրողն էր:

Լոկ նոր ժամանակներում գիրքը հատուկներից մատչելի դարձավ հասարակներին, ինչպես Պրոմեթևսը կրակն աստվածներից վերցնելով` բաժանեց մարդկանց: Գուցե հավասար մեղքեր են գիրքը և կրակը հասարակացնելը: Եվ, հավանաբար, զրկվելով մենաշնորհից` հատուկները սկսեցին արհամարհել դրա կարևորությունը. տերերն այլևս չեն արժևորում հոգևորը, և հասարակության հայացքը սայթաքում է հողից վերև ու ընկնում` ապավինելով իրեն պահող կարծր մարմիններին: Չկա միտքը, կա միայն մտածողություն նյութի, առարկայի շուրջ: Այս ծիրի մեջ ինչպես կրակը կարող է այրել մարդու ձեռքերն ու ոտքերը, այնպես էլ գիրքն է դառնում ավելորդ ու խանգարող:

***

Երկփեղկված է իմ ժամանակի մարդը, տրոհված սեփական ես-ի շուրջ, ում բոլոր ժամանակների մարդկանցից ամենամանրամասն գիտեմ. իր տեսակի դասալիքն է, էություն դավաճանածը: Մարդը մտքի կրողն է, և նրա մտքի բացառիկությունը գեղարվեստական դրսևորումն է: Ի տարբերություն հրեշտակների, որ միայն միտք են ու հոգևոր գոյակցություն, մարդը նաև նյութական արժեքների կրողն է և միշտ պահպանել է հավասարակշռությունը: Նրբորեն նկատենք, որ առաջնությունը տալով մտքին` հոգևորի շաղախով, հմտորեն գնահատել է նյութականի անհրաժեշտությունը: Բնականորեն օրինաչափ չէ այդ հավասարակշռության խախտումը:

Իր էության նախնական իմաստը կորցնելով` մարդն իր գերակշիռ մասով դառնում է նյութականացված` վտանգված այդպես ամբողջանալու, որ արդարացիորեն բնորոշվում է պարտություն ինքն իր նկատմամբ: Երբ Բաբելոնի աշտարակը ձգտում էր հասնել Աստծուն, թեկուզ ամբարտավան, բայց միանգամայն հոգևոր դրսևորում էր, և կործանվեցին: Հիմա մարդն աստվածայինի փոխարեն տեսնում է նյութը, կրկին ամբարտավան է, սակայն առանց հոգևոր ձգտման. բնականաբար կործանվելու է:

21-րդ դարի ճեպընթաց ու անկայարան սլացքի հետևից անկարող է հասնել մարդու հոգևոր կերպը և մնաց ու դեռ տրոփում է նախորդ դարի կենսահովիտներում: Մեկուսացավ, առանձնացավ, ներսի դատարկությունը լցրեց ընկճախտով, և սկսվեց մարդու ճգնաժամն ամբողջ աշխարհում: Բնության օրենքն է. պարտված տեսակը չի շարունակվում: Թերևս ավարտվում է մարդկային քաղաքակրթության այս փուլը` վայրի աղմուկով փակելով շրջանակը, կամ աշխարհն է կործանվում, և մարդը նորից սկսելու է դրախտից: Ժամանակն է շեքսպիրյան խելագար հերոսի պես տագնապել` թեթևակի ուղղելով նրան. մարդը դուրս է սայթաքել իր շավղից, և երկիրը կանգ է առնելու:

***

Առաջին մարդու տարբերությունը, հեռավորությունն այսօր ապրող պայմանականորեն վերջին մարդուց դրախտի ու երկրի միջև չշոշափվող տարածությունը չէ, վստահաբար այդ անլցնելի դատարկ ժամանակը չէ միայն: Բարեկենցաղ ու դրախտում բոլոր նյութական արժեքներով ապահով մարդը մերժելով հրաժարվեց միայն մարմնին հաճելի վայելքներից` ձգտելով դեպի հոգևոր արժեքը: Իր միջի դատարկը լցրեց, առանց որի արժեք չուներ դրախտը: Հստակ գիտակցելով մեծագույն մեղքը` խախտեց Աստծու միակ պատվիրանը, անցավ արգելքը. և այդ արեց նա, ով առաջին սիրողն էր Աստծուն և ամենամոտն էր նրան` իր ստույգ և ուղղակի արարչին: Հանուն իմացության մարդը կորցրեց դրախտը` առանց երկմտելու, և, անկասկած, ձեռք բերեց առաջնային անհրաժեշտը: Աստծուն հակառակվելու, մինչև իսկ ժխտելու միջոցով գնաց դեպի աստվածայինը:

Հասկացավ և ուրախ էր Աստված, որ իր ստեղծածը պատկերացրածից ավելին է, և նրան խստագույնս ու անվերադարձ դատապարտելով մտքին` ճանապարհեց դրախտից, որ սահմանափակ էր ու նեղ, փոխարենը տալով ընդարձակ երկիրը, որտեղ միտքը կթափառեր տիեզերքով ու չէր մնա դրախտի առաստաղի տակ, որի բարձրությունն ընդամենը Կենաց ծառի կատարն էր: Խիզախ պահվածքի համար Աստված օրհնեց մարդուն` ասելով` ամեն օր հացդ վաստակիր ճակատիդ քրտինքով. որովհետև հացն ավելին չէ, քան ճակատի քրտինքը, ավելին ճակատից անդին է պահված: Իսկ այսօր մարդը երկիրն է կորցնում հանուն չիմացության: Վերջին մարդը վտանգում է առաջին մարդու շնորհիվ դրախտից ժառանգություն մնացած միակը` մտքի իմացությունը, որ անկասկած դրախտը վաճառելու իրական արժեքն էր, գուցե բարեբախտաբար:

***

Անհնար է ժամանակը ետ շրջել ու գոնե մեկ ակնթարթ լինել նախընթացի տերը. հենց այդ անհնարինությամբ է մարդը նվաստ Աստծո համեմատությամբ: Միակը գիրքն է, որ կարողանում է Աստծուն բնորոշը դարձնել դեպի մարդը: Չկա 19-րդ դարի Լոնդոնը` որպես կենսական ժամանակ ու բարք, նրանից միայն քաղաքաշինական պատառիկներ են պահպանվել, բայց Դիքենսի վեպերը մեզ դարձնում են այդ ժամանակի բնակիչը: Ոչ մի Շլիման էլ չէր հայտնաբերի Տրոյան, եթե Հոմերոսը հանկարծ որոշեր` ինքը խաշնարած է և գրող չէ: Իսկ նրա վիպերգությունը մեզ դարձնում է տրոյական պատերազմի մասնակիցը:

Որքան ժամանակ էր մեռնելու երկրի վրա, եթե չլիներ գիրքը: Միակը գիրքն է, որ մեզ դարձնում է Աստված, թեկուզ հողածին, բայց կարողությամբ Աստծու հետ չափվող. մերժելով գիրքը` հրաժարվում ենք մեր բաժին աստվածայինից: Գիրքը ոչ միայն մտքի, նաև մարմնի հիշողությունն է, արթմնի տեսած երազը: Մարդու արժեհամակարգն է փլուզվում, երկիրը փախչում է ոտքերի տակից, կորցնում այն ամենը, ինչը մարդուն առանձնացնում, ընդգծում է բնության մեջ:

***

Հայտնի ձևակերպումը` հո՞ երթաս, որով Պետրոսը Հռոմի հեռացող ճանապարհին դիմեց Փրկչին, և հավասարապես հայտնի պատասխանը, թե` գնում եմ Հռոմ երկրորդ անգամ խաչվելու: Պետրոսը հրաժարվել էր միտքը փոխանցելուց, այսինքն` բարու և չարի իմացության ծառը երկրի վրա լինելուց և նույն երկրի վրա գնում էր շոշափելիի` սեփական կյանքի հետևից:

Արհամարհելով առաջին մարդու դրախտային զոհաբերությունը` մարդը դավաճանում է հոգևոր արժեքին և ստիպված է կառչելով ապավինել նյութականին: Նորից ու երկրորդ անգամ է խաչվելու Աստված` երկրի վրա մտքից հրաժարված իր զավակների համար: Մարդու վարքը կորուսանում է մեծագույն ձեռբերում երկիր մոլորակը: Ու թե մի անգամ էլ կավից միս ու արյուն առնի, էլի դրախտում է լինելու և երկրորդ անգամ է իմացությունն արժևորելու նյութական մշտնջենական ապահովությունից: Մենք արդեն ունենք այդ իմաստուն փորձը. արժե՞ կրկնել` թեկուզ ավելի հաջողված տարբերակով:

Մնում է տագնապով հարցնել` հո՞ երթաս, մարդ Աստծո, ո՞ւր ես թողնում քո մտքի Հռոմը:

Արա ՀՈՒՍԻԿ

Հետևեք մեզ նաև Telegram-ում