Բաղդասար Դպիր․ Բանաստեղծություններ

Բաղդասար Դպիր․ Բանաստեղծություններ

Բաղդասար Դպիր (1683-1768)՝ Գրիգորյան, Կեսարյան, Կոստանդնուպոլսեցի (1683-1768, Կ. Պոլիս), հայ բանաստեղծ, երաժիշտ, գիտնական, կրթական-լուսավորչական շարժման գործիչ, հրատարակիչ: Սովորել է Կ. Պոլսի մասնավոր վարժարանում: 1741-ին գլխավորել է Գումգափուի մայր դպրատունը: Բաղդասար Դպիրը մեծապես նպաստել է հայ նոր բանաստեղծության զարգացմանը («Տաղարան փոքրիկ Պաղտասար Դպրի ասացեալ զանազան գունով», 1723): Նրա գիտական ժառանգությունից մեզ են հասել «Պարզաբանութիւն քերականութեան կարճառօտ և դիւրիմաց», «Օրինակք բարևագրաց», «Գիրք քերականութեան», «Համառօտ մեկնութիւն տրամաբանութեան», «Ժամանակագրութիւն» և այլ երկեր:

Բաղդասար Դպիրը դասավանդել է հայոց լեզվի քերականություն, երաժշտություն: Կ. Պոլսի դպրոցների համար 1736-60-ին կազմել և հրատարակել է մայրենի լեզվի քերականության դասագրքեր (գրաբար և աշխարհաբար): 1720-60-ին մասնակցել է Կ. Պոլսի գրակ-հրատարակչական աշխատանքներին. կազմել է հայագիտական գրքերի գիտահամեմատական բնագրեր, խմբագրել պատմական, փիլիսոփայական, աստվածաբանական գրքեր:

Բաղդասար Դպիրը ստեղծագործական որոշակի վերաբերմունք է ցուցաբերել հայ հին գուսանական ու եկեղեցական, ինչպես և իր ժամանակակից արևելյան ու աշուղական երգարվեստի նկատմամբ:

Բաղդասար Դպիրից մեզ հասած «Ի նընջմանէդ արքայական» (1707) տաղում զուգակցվում են հայ նոր աշուղական ու հին եկեղեցական դասական երաժշտության մի քանի գծեր:

***

Ի նընջմանէդ արքայական,
Զարթի’ր, նազելի իմ, զարթի’ր,
Էհաս նըշոյլ արեգական,
Զարթի’ր, նազելի իմ, զարթի’ր:

Պատկեր սիրուն, տիպ բոլորակ,
Լըրացելոյ լուսնոյն քատակ,
Ո’չ գըտանի քեզ օրինակ,
Զարթի’ր, նազելի իմ, զարթի’ր:

Այդ քո տեսիդ, զոր դու ունիս,
Արար ծառայ քեզ ըզգերիս,
Արևակէզ գուցէ լինիս,
Զարթի’ր, նազելի իմ, զարթի’ր:

Ղաբին սրտիւ քանի՞ կոծամ,
Է՜ վարդ կարմիր և անթառամ,
Տե’ս, թէ զիա՞րդ խղճալի կամ,
Զարթի’ր, նազելի իմ, զարթի’ր:

Տապ և խորշակ ժամանեցին,
զԹերթիկ գեղոյդ այրել կամին,
Քանզի էանց գիշերն մըթին,
Զարթի’ր, նազելի իմ, զարթի’ր:

Է՜ աննըման իմ գովելիս,
Ի մէջ ականց գեղ քո` մագնիս,
Ի ՌԱՀԵԱԿ սոյն թըւականիս,
Զարթի’ր, նազելի իմ, զարթի’ր:

* * *

Արի’, ի’մ քաղցրիկ աղաւնի,
Ոսկի խնծոր զարմանալի,
Զքեզ տեսնողին բիւր երանի.
Դու բարի եկիր, բարի եկիր։

Դու, որ եկիր, երևցար,
Իբրու արև ինձ ծագեցար,
Ցընծութիւն ինձ պարգևեցար
Դու բարի եկիր, բարի եկիր։

Ուրախութիւն հոգոյ իմոյ
Ո’չ գոյ բընաւին առանց քոյ,
Ով իմ ազնիւ գերայարգոյ,
Դու բարի եկիր, բարի եկիր։

Տրտում էի՝ ուրախացայ,
Մեռեալ էի՝ կենդանացայ,
Ինձ երանի, որ զքեզ տեսայ.
Դու բարի եկիր, բարի եկիր։

Բարի եկիր, իմ սիրելի,
Իմ գերազնիւ գերգովելի,
Իմ աչաց լոյս, իմ նազելի.
Դու բարի եկիր, բարի եկիր։

ԱՌ ՄԱՄՕՆԱՅՆ

ՈՒստի՞ ծընար, ո’վ բռնաւոր,
Որ քեզ նըման, ո’չ գոյ յերկրի,
Որ թէ չըտաս դու ձեռն ումեք,
Ո’չ զօրանայ և ո’չ բերկրի:

Թէ’ թագաւորք և թէ’ կայսերք
Քո օգնելոյդ են միշտ կարօտ,
Իսկ առանց քո` ե’ն յոյժ տըկար,
Որպէս արջառ մի անարօտ:

Մինչ կորուսիչ ես դու հոգւոց
Եւ ծընանիս անհուն չարիս,
Բազումք ըզքեզ միջնորդ եդեալ,
Յառաջ բերեն բազում բարիս:

Այնքան սիրով կապին մարդիկ
Քո կապանօքդ և կարկամին,
Որ որքան կապ ձգես նոցին,
Այլ առաւել կապիլ կամին:

Եւ թէ առնուլ ոք կամիցի
զԱյլն ըզկապանս յոտից նոցին,
Սըրով թըրով պատերազմին,
Թէպէտ խոցեն, թէպէտ խոցին:

Որք կապանօք քո կարկամին,
Այնք և ըզքեզ ամուր կապեն,
Ցանել բանտի ներարգելով,
Երկաթապատ ամրափակեն:

Ամուր պարիսպ և հաստատունք,
Սարսին ի քէն և սասանին,
Յորժամ ուժով քո զօրացեալ,
Չընչին մարդիկ անդ հասանին:

Որքան սաստիկ կապես ըզմարդն,
Այնքան սաստիկ ուժովանայ
Եւ որքան քև ուժովանայ,
Այնքան երկիւղն աւելանայ:

Երկիւղ քո ուժ բերէ մարդոյն,
Որ զօրանայ, զի երկընչի,
Թուր և դանակ ի գործ ածեալ,
Ընդ թըշնամին կու մարտընչի:

Դու, որ բոլոր տիեզերաց
Բազում զօրաց եղեր իշխան,
Տըկար մի ոք ի մարդկանէ
Առնէ ըզքեզ ոտից կոխան:

***
Սիրոյդ կապեցայ,
Գեղոյդ պատրեցայ,
Ով կենցաղ, իմ սուտ բարեկամ,
Ունայն վարեցայ:

Իզուր խռովեցայ,
Սնոտի դատեցայ,
Վասն անցաւորիդ եղկելիս,
Հալեալ մաշեցայ:

Հոգօք ցնորեցայ,
Խոտոր գլորեցայ,
Ի հրապուրանաց քոց գերիս,
Առեալ խմորեցայ:

Քանի խաբեցայ
‘Ւ ի քեզ յարեցայ,
Բաց ի վենասէ՝ ողբալիս
Ոչինչ շահեցայ:

Արդ զոր խօսեցայ,
Ստոյգ բարբառեցայ,
Ուրեմն ապա յոյժ յիրաւի
Զքէն գանկատեցայ:

* * *

Արևս առնեմ, երթամ, ի’մ սիրուն, ի յերկիր օտար, աւա՜ղ,
Շրջիմ ի լեռնէ լեռ, նազելի, լալով անդադար.
Ժամ ի չտեսնելս ըզքեզ, ի’մ սիրուն, է’ ինձ օր հազար, աւա՜ղ.
Իմ նազելի սիրուն սիրասուն, մի’ մոռանար զիս,
Իմ աչաց լոյս, սրտիս բերկրութիւն, մի թողուր զգերիս:

Անձն իմ եղեալ կամաւ, ի’մ սիրուն, քո սիրոյդ գերի, աւա՜ղ,
Ի սար ի ձոր անկեալ, նազելի’, շրջի, դեգերի,
Խնդրելով զքեզ յարակ, ի’մ սիրուն, միշտ տարաբերի աւա՜ղ,
Իմ նազելի սիրուն սիրասուն, մի’ մոռանար զիս,
Իմ աչաց լոյս, սրտիս բերկրութիւն, մի թողուր զգերիս:

Անուշահոտ, կարմիր, ի’մ սիրուն, դու վարդ անթառամ, աւա՜ղ,
Ես խըղճալի երգնակ, նազելի, սիրով քո ողբամ,
Որ առանց քո տեսոյդ, ի’մ սիրուն, ոչ բընաւ խնդամ, աւա՜ղ.
Իմ նազելի սիրուն սիրասուն, մի’ մոռանար զիս,
Իմ աչաց լոյս, սրտիս բերկրութիւն, մի թողուր զգերիս:

Աստեղաց լոյս տըւող, ի’մ սիրուն, արեգակն ես դու, աւա՜ղ,
Ես փոքրագոյն փոշեկ, նազելի’, եմ քո արևուն,
Շրջիմ ի մէջ լուսոյդ, ի’մ սիրուն, ի քո կարօտուն, աւա՜ղ.
Իմ նազելի սիրուն սիրասուն, մի’ մոռանար զիս,
Իմ աչաց լոյս, սրտիս բերկրութիւն, մի թողուր զգերիս:

ՏԱՂ ՈՒՐԱԽՈՒԹԵԱՆ

Գարուն, գարուն հասեալ էհաս,
Ե՜կ, սիրելի, ուրախացիր,
Ընդէ՞ր սըգով տրտմիս, հոգաս,
Ե՜կ, սիրելի, ուրախացիր:

Տե՜ս, թէ զիա՜րդ վառեալ վառին
Ծաղկունքն ի գոյնս և շողշողին,
Այգիքն ամէն բերկրաբուրին,
Ե՜կ, սիրելի, ուրախացիր:

Կըճկըճաձայն ջուրքն ընթանան,
Վէտ-վէտ գոլով ծիծաղական,
Լերինք, բըլուրք ուրախանան,
Ե՜կ, սիրելի, ուրախացիր:

Պիւլպիւլն ի սէր վարդին վառի,
Սիրով նորին սիրահարի,
Արի՜, արի՜, մօտ մեզ արի,
Ե՜կ, սիրելի, ուրախացիր:

* * *
(Թարգմանություն)

Եղիր ազնիվ ու մի՜ դավիր,
Ոչ ոքի ցավ մի պատճառիր,
Եվ քո նավը՝ ապրանքով լի
Ողջ, ապահով տեղ կհասնի:

Կողոպտէլ ես դու քո գործում,
Խճճվել ես վառ կրակում,
Աստծու վախը դու միշտ հիշիր
Ու քո գործը լավ իմացիր:

Շտապելով օրըդ կանցնի,
Հոգին մարմնից դուրս կթռչի,
Հույսդ դու դիր աստծու վրա,
Չարն ու բարին նա կջոկի:

Ականջ արա ու ինձ լսիր,
Հոգի-մարմին մի՜ կեղտոտիր,
Մեծ ու փոք հանցանք չկա,
Փոքրն էլ քեզ գետնով կտա:

Արևը կանցնի, գիշեր կգա,
Չարսու շուկան տեղի կտա,
Պարզ է միտքը այս առածի,
Ով էլ լինի՝ այս կիմանա:

Բաց աչքերդ, ճամփադ ծանիր,
Աջն ու ձախը լավ որոշիր,
Եվ ջերմագին աղոթքիդ մեջ
Դու Պաղտասար ծառան հիշիր:

Հետևեք մեզ նաև Telegram-ում