Հանդիպում Մեսրոպ Մաշտոցի հետ

Պատահական հանդիպում էր, խիստ ցանկալի,
Նա իջել էր Արարատ սարի Ակոռի գյուղից
Եվ հասել էր Ձկան խանութ:
Ես նրան ճանաչեցի, նա ինձ` ոչ,
Եվ դա բավական էր Բարևի համար.
-Ողջույն, որդի Վարդանի, Մեծն Մաշտոց:
Նա իմ փքուն ոճից քիչ-միչ խոժոռվեց,
Եվ հավուր պատշաճի բարևս առավ:
Ես ոգևորված շարունակեցի,
-Եկել եք Ձեր փողոցը տեսնե՞ք, ով Մեծն Մեսրոպ:
-Ին՞չ փողոց, որդի:
Հարգելով նրա ժամանակը` կարճ կապեցի.
– Սա Մեսրոպ Մաշտոցի, այսինքն` Ձեր անվան փողոցն է,
– Ուզու՞մ եք ծանոթացնեմ, այ, այս հատող պողոտան էլ
– Գրիգոր Լուսավորչի անվամբ է:
– Հա՞,- հարցական նայեց Մեծը,- չարչարյալը ասորի էր, մեր խաչը կրեց:
Փակ շուկայի շենքը նրան շատ դուր եկավ:
-Մրգեր, կանաչի, բան-ման են վաճառում,-ասացի ես:
-Ովքե՞ր,-հարցրեց Մեծը:
Հիմնականում հայեր են, գյուղերից, շեներից, մեկ- մեկ էլ
Վերավաճառողներ կան քաղաքից:
Վերջին խոսքս կարծես լավ չհասկացավ,
Բայց շարունակեցի: Սա էլ պարսկական մզկիթ է,
Նորոգում են իրենք` պարսիկները:
-Ի՞նչ մզկիթ,-հարցրեց Մեծը,-նրանք զրադաշտ…
Ես անկիրթ ձևով ընդհատեցի.-Մահմեդական են,
Այո, ժամանակներ են անցել, հիշու՞մ եք Ցիցերոնի` օ~, ժամանակներ,
Օ~, բարքեր:
Կտրեցինք, անցանք նախկին Մարքսի, ներկա` Խորենացու փողոցը,
Մարքսի մասին երկար չխոսեցի` չծանրաբեռնելու նրա միտքը,
Խորենացուն, թվաց, շատ է հարգում,
Դիմացը ժամանակակից արվեստի թանգարան էր,
Ի՞նչ տակառներ են, գինու, ցորենի…
-Ոչ-ոչ, նկարեր են և քանդակներ ժամանակակից:
-Հա՞, միայն ժամանակակից, հներից չկա՞ն:
Ես պատրաստվում էի ասել` ոչ, ճռնչաց երթուղային տաքսին,
Եվ նրա բաց պատուհանից զայրացած վարորդը
Թունդ հայհոյեց ոմն հետիոտնի:
Մեսրոպ Մաշոտի առջև գետինը մտա:
-Ուսուցիչը ժպտաց.-Տղա ջան,
Իսկը մեր դարի հիշոց է,
Սեռական անդամների անուն էլ նույն է:
«Լավանդա» դեղատուն-խանութի տեսքը հետաքրքրեց Մեծին:
-Լավանդա,- ի՞նչ է նշանակում սա:
-Ծաղկի անուն է, ուսուցիչ, ինչ ասես վաճառում են:
«Դայմընդ» կազինոն` իր ապակե մութ պատերով,
Կասկած հարուցեց:
-Գրված է լատիներեն, կարծեմ`ադամանդ է նշանակում:
-Այո, ուսուցիչ, ցավոք` հայերեն ցուցատախտակը բացակայում է:
-Ու՞ր է գնացել,-կատակեց Մեծը:
Այս հատող փողոցն էլ Վռամշապուհի անվամբ է:
Մեսրոպ Մաշտոցը փառավոր ժպտաց, գոհունակ շոշափեց շենքի անկյունաքարը:
-Երանելի է, օրհնյալ լինի Վռամշապուհը, նա չլիներ`
Ես ի~նչ տառ տեղծող էի:
Մեծի համեստությունը անչափ էր:
Եվս մի օտարանուն կազինո: Փորձեցի ծանոթացնել թատերական ընկերության:
Նա հասկացավ և ասաց.
-Թատրոնը Արտաշատում էր թատրոն, երբ Արտավազադ Երկրորդը…
Օ, ինչ անամոթություն, այդ պահին մի մուրացկան երեխա նրանից փող մուրաց,
Ուսուցիչը գրպանից մի արծաթե դրամ հանեց, դրեց փոքրիկի ափը:
Ես դեպքը հարթելու համար ասացի.
-Տղաս, այբուբենը գիտե՞ս:
_Կեսը, պատասխանեց փոքրիկն ու ձեռքը մի այլ անցորդի պարզեց:
«Մետելիցա» սրճարանի մոտ կանգնեց մի պահ:
Ռուզիկների բառն է, ասացի ես, հողմաղաց է նշանակում:
-Հետաքրքիր է, ռուզիկների երկրում, երևի շատ քամի և ցուրտ կա,-
ասաց ուսուցիչը,- բայց գոնե թարգմանեիք:
Բացթողում է, Երևանի քաղաքապետարանը որոշում է արձակել, կլինի:
-Սա Երևա՞ն քաղաքն է,-հանկարծ հարցրեց Ուսուցիչը:
Հանկարծակիի եկած` ասացի.-Այո, 2500-ամյակը 1967 թվին տոնեցինք:
Մեր Հայաստանի Հանրապետության մայրաքաղաքն է:
-Էրեբունի…Երևան…-հիշեց Մեսրոպ Մաշտոցը,-Ի՞նչ էր, ինչ դառավ, երևի
Հռոմից գեղեցիկ է:
-Բա ինչ,-կատակախառն ասեցի և մի քանի կազինո
Մատնեցի անուշադրության,
Կենտրոնացա օպերայի և բալետի շենքի վրա:
-Օ~,-տնքաց Ուուցիչը,-այ սա տաճար է, և ի՞նչ են անում այստեղ:
Օպերա են բեմադրում և բալետ,-ասացի և փորձեցի մի քանի տուն երգել
«Արշակ Երկրորդից» և փողոցում ձեռամբ ներկայացնել
«Սուսերով պարը» հատվածը:
-Լավ է, լավ է,- մեր ժամանակ միայն վարձկաններն էին այդպես պարում
Եվ կույր գուսաններն էին երգում Գողթան երգեր:
Նորից մեջբերեցի Ցիցերոնին`
Օ~, ժամանականեր, օ~, բարքեր:
«Յամ-յամ» և «Դոնաթս» խանութ-սրճարանների դիմաց պապանձվեցի:
Քիչ վերև` իրար դիմաց երկու խաղատուն, նախկին բինգոյի սրահ…
Լավ էր, կինո «Նաիրիի» շենքը`կուրծքը դուրս ցցած առյուծի պես…
-Սա էլ սքանչելի տաճար է,-ասեց Ուսուցիչը,-Նաիրի…մեր երկրի հին անուններից է:
Հպարտորեն ասեցի.-Այո, սովորույթ է, շատ շենքեր ու կաճառներ հին
Մայրաքաղաքների ու մեր երկրի անուններով ենք կնքում`
Արմենի, Հայասա,Հայաստան, Անի, Վան…
Գոհունակ ժպիտը երկար չտևեց, մի քանի սփյուռքահայ կտրեցին
Նրա ճանապարհը և փառաբանեցին արևմտահայերեն:
Ուսուցիչը շատ բառեր կարծես թե չհասկացավ, քանզի նրանց խոսքը
Խճողված էր անգլերեն, թուրքերեն, իսպաներեն, արաբերեն և այլ լեզուների բառերով:
Բայց հստակ էր Ուսուցչի թախիծը, որ կարող էր ծածկել մի ողջ պատմություն:
-Էհ, զավակներս, միշտ սփռվել ենք Եգիպտոս, Հունաստան, Իրան, Հռում:
Սա ճակատագիր է:
Սփյուռքահայերը միաձայն, երգելու պես ասացին.
-Դուք մեզ փրկել եք, ուր էլ գնաք, կգոչենք հայ,
Հայաստան,
Այբուբենը մեր հոգին է:
Մի սփյուռքահայ ուսուցիչ դիմեց Ուսուցչին.
-Արևելահայերեն, արևմտահայերեն, շատ չէ՞, սուրբ Մեսրոպ:
Մեծը «սուրբ» բառից կնճռոտվեց, ասաց.
-ժամանակը կպարզի, կարևորը երկուսի մեջ էլ հայերենն է:
Բա ե՞ս ինչ անեմ, որ միայն գրաբար գիտեմ:
Բոլորս խնդացինք:
Սփյուռքահայերը դժվարությմաբ բաժանվեցին,
Նրանք քրիստոնեության հռչակման 1700-ամյակի ծրագրով
պիտի երթային «Լա Սկալայի» համերգին:
Ես փորձեցի խոսել քրիստոնեության կարևորության մասին,
Մեծը ուսուցչաբար ընդհատեց.
-Որդյակ, Այբուբենի առաջին տառը Այբ է` Աստված, վերջինը Քե`
Քրիստոս…
Ես նրան չցանկացա ծանրաբեռնել, որ Եվ, Օ, Ֆ էլ ունի Այբուբենը:
Այնքան բան կար պատմելու Մատենադարանի մասին:
Այո, սիրելի ընթերցող, նա տեսավ արձանը և հարցրեց.
-Ո՞վ է այն ծերը և ո՞վ այն մանուկը:
-Ծերը, Ուսուցիչ, Դուք եք, մանուկը` Կորյունը:
-Շատ ծեր է, բա ես այդպիսին եմ,-ժպտաց Ուսուցիչը,-Կորյուն այսպիսի
տղեկ էր` ուշիմ, Երևանի փողոցներում այդպիսիք շատ տեսա:
Ես տեսա նաև ուսադիրներով, պետական մարդկանց, երկաթե շարժակառքեր,
Ծանոթ դեմքեր, ասորիների և պարսիկների, ազգդագրեր,
Ժամանակը փոխվել և չի փոխվել, դա հայոց պատմությունն է:
Ցիցերոնը մի քիչ սխալվում էր,- ինձ աչքով արեց Ուսուցիչը:
Նա երկար նայեց Արարատին և հանկարծ ծնկի եկավ,
Ծանր խաչակնքեց, աչքերը լիքն էին մշուշով, բիբերում
Արտացոլված պատկերներ` Եռագույն, Զինանշան, Արարատ,
Շուրթերին մրմունջ` ականջիս չհասնող:
Ես Կորյունի պես ծնկեցի նրա առջև և քարացած նայում էի դեմքին`
Հասկանալու նրա մրմունջը:
Տեր իմ, ե՞րբ կհասկանամ:

Էդվարդ ՄԻԼԻՏՈՆՅԱՆ