Վահան Սաղաթելյան․ Օձը

Սև հորից, սև մորից ծնվել ես հաստատ,

Սիրտդ սև է, բախտդ սև է, գույնդ սև.

Սև ես, էլ կսևանաս դու դատաստանին,

Հոգիդ պիտի սատանաները տանին:

Ջիվանի

Երբ Մա­նու­կը թթի ծա­ռից թռավ ու սար­սա­փա­հար ճչաց, երբ ճի­չը պայ­թեց ու կալ­մեջ արած պա­րագ­ծեց դի­մա­ցի ծառն ու թուփն ան­գամ, երբ թվաց, թե մտ­քի բա­ցա­ռիկ մի սևեռում պա­հի մեջ փշ­րե­լու էր օտար պատ­կե­րի ամեն մի հնա­րա­վոր ուր­վա­գիծ, այդ պա­հին ահա, զգա­յա­կան շի­կաց­ման այդ թունդ պա­հին Ջի­վա­նի­կի աչ­քե­րի առջև եկավ ու հո­րեղ­բոր կնոջ պատ­կերն ուր­վա­գծվեց: Իրենք Չիչ­խա­նի ձո­րում` թթի ծա­ռի վրա, հո­րեղ­բոր կի­նը իր տա­նը` իր առտ­նին հոգ­սին, հո­րեղ­բոր կի­նը հետ­մի­ջօ­րե­ի ինչ­-որ մի խոր­շում ինքն իր անեծ­քի մեջ տա­պակ­վող չո­րու­թյուն, բայց ահա, իր ջղա­ձիգ խոր­քում ճաքճ­քող ձայ­նը ականջ­նե­րին դեռ նոր հա­սած, հուշ­ի բնազդն իր մեջ թել տվեց ու գնաց շու­լալ­վեց հո­րեղ­բոր կնոջ չոր կեր­պա­րան­քին: Այդ­պես անընդ­հատ ու միշտ էր եղել. որ­տեղ ճիչ ու ավե­րում` հո­րեղ­բոր կնոջ պատ­կերն այն­տեղ` կախ­ված լու­սան­կար: Խեղ­ճի՞ ասենք, ջրա­տա­րի՞ ասենք, նա­խախ­նա­մու­թյան քմա­հա­ճույ­քով այս արևի տակ իր քայ­լը վե­հե­րոտ չափ­ման մեջ ներ­քաշ­ա­ծի՞ ասենք` երա­զան­քի բաց­ված մի շող որ­տեղ ցո­լար` սա­տա­նա­յի նրա կեր­պա­րան­քը չան­չա­վոր­ված դե­մա­ռաջ էր գա­լիս բախ­տի կող­մից զարկ­վա­ծին: Այդ­պես էր եղել, որով­հետև այդ կի­նը սար­սա­փից ծն­ված ու սար­սափ ծնող արա­րած էր, որ միշտ ու ամեն տեղ որ­բի գլ­խին սար­սա­փի կայ­ծակ էր եղել: Չա­րու­թյունն այդ կնոջ սրտում թանձ­րա­նում, դառ­նում էր թու­նա­վոր մաղձ և ծանր, թշ­նա­մի թա­թի հետ անակն­կալ ու անա­ռիթ իջ­նում էր տղա­յի ան­պաշտ­պան գլ­խին, հատ­կա­պես գլ­խին, ան­պայ­մա­նո­րեն գլ­խին, որ­պես­զի ար­թուն միտքն այն­տեղ դեռ թափ չա­ռած մա­րեր, որ­պես­զի արև չտե­սած որբ ծի­լը անարև էլ չո­րա­նար` իր լա­կոտ­նե­րի ստ­վե­րոտ թի­կուն­քում… Որ­բի գլ­խին հաս­նողն է բամ­փե­լու, որ­բի ճա­կա­տա­գի­րը հաս­նողն է տնօ­րի­նե­լու` իր նպա­տակ­նե­րի շա­հա­դի­տակ հե­ռու­նե­րում նրա անունն ու կեն­սագ­րու­թյու­նը զրո­յով շր­ջա­նակ­ված կեր­պի մեջ ներ­քաշ­ե­լու գայ­թակ­ղու­թյա­նը տրա­մա­բա­նա­կան ար­դա­րա­ցում տա­լու հա­մար, իսկ երբ դի­տա­վո­րու­թյունն է սևեռ­վում մաղ­ձոտ թա­փով, ու­րեմն պի­տի հա­մա­րել, որ ջուրն ակուն­քից է պղ­տոր­վել: Այդ­պես եղել ու այդ­պես լի­նե­լու էր, մինչև… Մինչև գե­րեզ­ման­նե­րի ծրար­ված լռու­թյուն…

Խոհն ու զրույ­ցը, սա­կայն, վաղ­վա օր­վա քուն­ջե­րում էր պտտ­վե­լու, խոհն ու զրույ­ցը գու­ցե թե վաղ­վա ժա­մա­նակ­նե­րի պա­րա­պու­թյու­նը ցրեր, իսկ այդ պա­հի նյարդն ահա մե­կեն ու առանց նա­խա­բա­նի շի­կա­ցավ: Սար­սա­փի գր­գիռ­նե­րից Չիչ­խա­նի ձո­րի լռու­թյունն աջ ու ձախ ամե­հի թա­փով թրթ­ռաց ու ճաք տվեց: Ձայ­նը ծալ-­ծալ տա­րած­վեց ձո­րի երկ­շուրթ բաց­ված­քում ու բախ­վեց-փշր­վեց ձո­րապռն­կին կպած ժայ­ռի դե­մե­րե­սին: Հե­տո ար­դեն ակն­թար­թից փա­խած տագ­նա­պը իրա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն էր. ճնճ­ղա­պար­սի պես խա­ռը խմ­բեր­գով ձայ­նա­վոր­ված ու ծա­ռը երա­նու­թյամբ պաշ­ա­րած տղեր­քը լռու­թյան մեկ ակն­թար­թի մեջ թռան-­կա­թե­ցին ճյու­ղե­րից ու կալ­մեջ արին տագ­նա­պի լից­քը. «Հը՞, ի՞նչ եղավ…»: Պա­տաս­խանն առայժմ ըն­դա­մե­նը ձե­ռու­ո­տի, դո­ղա­ցող շր­թունք­նե­րի ու սար­սա­փից ցց­ված կզա­կի շար­ժում էր` սալ­քա­րի կող­մը: Ու տղեր­քը բնազ­դի եռան­դով մղ­վե­ցին դե­պի փակ գաղտ­նի­քը: Ժա­մա­նա­կի չափ­ման այդ կե­տից սկսած, լռու­թյու­նը խտա­ցավ և, թվում էր, ուր որ է իր մեջ խու­լո­րեն պատ­յա­նա­վոր­վե­լու է, բայց Մա­նու­կը վե­րա­գտավ խո­սե­լու ըն­դու­նա­կու­թյու­նը, և այդ պա­հի հա­մար զգուշ­ա­ցու­մը դար­ձավ լռու­թյան խզ­ման կետ. «Օձը,-ա­սաց ու ցնց­վեց ոսկ­րա­հաս սար­սու­ռով,- մո­տիկ չեր­թաք, շատ է խոշ­որ»:

Օդն ասես մե­կեն խտա­ցավ ու սեղմ­վեց: Ամ­պը բռնեց արևի դե­մը, թմ­բի վերևի տա­փա­րա­կում կա­պած ձին խրխն­ջաց, ար­ծիվն իր խա­ղաղ պտույ­տից կտր­վեց ու սրըն­թաց իջավ դե­պի իր գաղտ­նի սևեռու­մի հե­ռու­նե­րը, և Հա­կո­բը ջղա­ձիգ մի շար­ժու­մով շրջ­վեց ու գնաց դե­պի ար­կա­ծի գայ­թակ­ղու­թյուն… Թփե­րի խոր­քում կո­րավ ու նո­րեն հայտն­վեց` երկճ­յուղ ծայ­րով մի փայտ ձեռ­քին: Եվ ձգ­ված, սևեռուն գնաց դե­պի սալ­քա­րը: Ժա­մա­նակ ասա­ծը հի­մա անա­սե­լի պրկ­վել, մա­զի հան­գույն ճոճ­վում, իջ­նում էր ածե­լու շեղ­բին: Խու­ճա­պի նախ­նա­կան թա­փը մա­րել էր, ար­կա­ծի եղուն­գը դար­ձել էր կա­խար­դա­կան հա­յե­լի` աջ ու ձախ պսպ­ղում, շուրջ­բո­լո­րը սար­սափ էր սփռում: Ու ար­տա­ցոլ­քի մեջ տղեր­քը կա­խարդ­վում էին: Հա­կո­բը կանգ­նեց սալ­քա­րին դեռ չհա­սած, շրջ­վեց ետ նա­յեց և ծանր, ջղա­ձիգ ժպի­տը դեմ­քին` նա մի պահ կար­ծես ար­կա­ծախնդ­րի քան­դակ լի­ներ: Քա­րե­րը ձեռք­նե­րին` տղեր­քի վտա­ռը թիկ­նա­պահ շղ­թա կազ­մել, վտան­գի առջև պատ­րաստ կանգ­նած էր: Հա­կո­բը դարձ­յալ սկզբ­նա­կան դիր­քին շրջ­վեց ու որոշ­ում կա­յաց­րա­ծի վս­տահ քայ­լե­րով դե­պի սալ­քա­րը գնաց: Թա­թե­րի վրա, փա­փուկ, անկ­շիռ մո­տե­ցավ, սալ­քա­րից որոշ­ա­կի հե­ռա­վո­րու­թյան վրա կանգ­նեց ու նո­րից ետ` տղեր­քին նա­յեց: Հի­մա չէր ժպ­տում, դեմ­քը մի տե­սակ սպի­տա­կա­վուն ձգվել, եր­կա­րել էր: Այդ­պես դի­ա­րա­նի աշ­խա­տա­կից­նե­րի դեմ­քերն են ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քում կեր­պա­փոխ­վում հան­գուց­յալ­նե­րի դեմ­քե­րի հան­գույն, սա­կա­վար­յու­նու­թյան խոր­շակն է այդ­պես խփում-­խան­ձում Աստ­ծո կող­մից արար­վա­ծի դի­մա­գույ­նը: Նկա­րի պես պատ­կեր լի­ներ ասես` խե­լա­գա­րու­թյան շե­մա­փայ­տի գլ­խա­վերևում շր­ջա­նակ­ված: Բայց ար­կա­ծախնդ­րու­թյան հրա­հանգն ար­դեն տր­ված էր, և Հա­կո­բը դարձ­յալ շրջ­վեց սալ­քա­րի կող­մը: Խո­րը շունչ քաշ­եց, ինքն իր մեջ պրկ­վեց, փայ­տի ծայ­րը մո­տեց­րեց, մտց­րեց սալ­քա­րի տակ ու կող­քի վրա կտ­րուկ բարձ­րաց­րեց: Սալ­քարն իր խլու­թյան հա­վա­սա­րակշ­ռու­թյան մեջ մի պահ տա­րու­բեր­վեց ապա սա­հեց, փա­խավ իր նախ­նա­կան դիր­քից ու… օդը մի պահ բռնկ­վեց-­բո­ցա­վառ­վեց ան­սո­վոր փայ­լով, շր­ջա­պա­տի գույ­նե­րը անբ­նա­կան բռն­կում­նե­րով խտա­ցան, և նույն պա­հին էլ իր ամ­բողջ գե­ղեց­կու­թյամբ ցո­լաց ու խթխ­թաց հս­կա օձը:

Հա­վի­տե­նու­թյան շուր­թե­րը դո­ղա­ցին ու ան­շար­ժա­ցան:

Եվ շլա­ցու­ցիչ այդ պա­հը ժա­մա­նա­կի քթից թռավ ու փշա­քաղ­վեց: Վերևի տա­փա­րա­կում արա­ծող ձին գլու­խը կտ­րուկ բարձ­րաց­րեց ու, խո­տի փուն­ջը բե­րա­նում, ան­շար­ժա­ցավ: Քա­րի վրա իջած ար­ծի­վը թռիչ­քի հա­մար պար­զած թևերն իջեց­րեց ու ներ­քաշ­վեց քա­րե պատ­յա­նի մեջ: Տաք ապա­ռա­ժի երե­սով վա­զող մո­ղե­սը ըն­թաց­քը կտ­րուկ սան­ձեց, կանգ­նեց, մի ոտ­քը բարձ­րաց­րեց ու գլու­խը թեք պա­հած` քան­դակ­վեց, դար­ձավ ապա­ռա­ժի մի մա­սը: Գե­տից ջուր խմող մաս­րե­նին կեղևի տակ սեղ­մեց ջրա­տար երակ­ներն ու ձուլ­վեց փշոտ լռու­թյա­նը: Եվ փշա­քաղ­ված պա­հի մեջ զն­գաց ու ճաք տվեց վա­խի հա­յե­լին:

Օձը կծկ­վեց, տե­սիլ­քի առաջ հայտն­վա­ծի անակն­կալ շփո­թով ինքն իր գա­լար­նե­րի մեջ ման­րիկ խշր­տո­ցով հո­սեց-­հա­վաք­վեց, և հետ­մի­ջօ­րե­ի շի­կա­ցած օդը նոս­րա­ցավ-թրթ­ռաց հան­կար­ծա­կի­ո­րեն բռնկ­ված պաղ­շունչ քա­մուց: Հե­տո դարձ­յալ շոգ էր: Շոգ էր ու լռու­թյուն և շոգ ու լռու­թյան մեջ ինչ­-որ մի կույր տե­սիլք էր ուր­վագծ­վում-­կոր­չում մարդ­-օձ դա­րա­վոր թշ­նա­ման­քի թանձ­րույ­թում, և օձն իր մեջ զգաս­տա­նում էր: Սառն ու զգոն, ար­յան մեջ տրո­փող վաղն­ջա­կան իմաս­տու­թյամբ օձը գլու­խը դան­դաղ բարձ­րաց­րեց, ու տղեր­քը սր­վե­ցին: Օձի մաշկն ասես վրձ­նա­հար­ված­նե­րով նախ­շած` փայ­լում-ճտվ­տում էր լույ­սի մեջ: Ու լույ­սը թու­նա­վոր­վում էր: Ու տղեր­քը փշա­քաղ­վում էին: Առայժմ վճիռ չկար, զուտ բնազ­դի նախ­նա­կան խաղ էր ու հմա­յու­մի կա­խար­դանք: Այդ հե­տո էր, որ սթա­փու­թյու­նը գոր­ծո­ղու­թյան պար­տադ­րանք դար­ձավ: Օձը ձգ­վեց գա­լար­նե­րի վրա և հպարտ գլու­խը վե­հո­րեն ետ գցած, երկճ­յուղ լե­զուն խա­ղաց­նե­լով, նա­յեց ար­ձա­նա­ցած տղեր­քին: Ներ­փակ, ան­շարժ պատ­կեր էր. տղեր­քը` թու­նա­վոր խա­ղի մեջ կա­մո­վին ներ­քաշ­ված թիմ, օձը` իր գո­յու­թյան թի­կուն­քին կանգ­նած թու­նա­վոր սա­ռույց:

Օձը առա­ջին ան­գամ չէր հան­դի­պում մար­դու, նախ­շուն մաշ­կով հս­կա օձի կյան­քում մար­դու հետ հան­դիպ­ման պա­հեր էլի էին եղել, բայց մի տե­սակ հպան­ցիկ ու թեթև էին ան­ցել` դու քո, ես իմ ճամ­փի ճամ­փորդն եմ, արի փոր­ձան­քը մե­զա­նից վա­նենք` համր պայ­մա­նով ու հան­դուր­ժող վար­քով: Այս մի հան­դի­պու­մը, սա­կայն, բա­ցա­հայտ ու դա­վա­դիր երանգ ու­ներ իր մեջ, և օձը, հա­մե­նայն դեպս, թույ­նի երա­կը բաց պա­հեց:

Մնա­ցածն ասես հին պատ­կե­րի կրկ­նու­թյուն լի­ներ. մտ­քի մեջ փա­խուս­տի աջ ու ձախ արա­հետ­նե­րից ամե­նա­կարճն ընտ­րե­լով, օձը գլուխն իջեց­րեց, սկզ­բում մի տե­սակ խա­բու­սիկ ծո­րա­լով, ապա կտ­րուկ ու մի­ան­գա­մից քշեց դե­պի թփե­րի կող­մը: Հա­կո­բը տե­ղում զս­պա­նակ­վեց, թռավ ու փայ­տը ձեռ­քին կանգ­նեց օձի դի­մաց: Առայժմ ապա­հով ու անվ­տանգ հե­ռա­վո­րու­թյան վրա: Օձը դարձ­յալ հո­սեց-­հա­վաք­վեց ու սող­քի մեջ ֆշ­շաց­րեց դեռ ան­չար: Ու այդ ըն­թաց­քում մտա­ծում էր, իր սա­ռը հաշ­վար­կում հնա­րա­վոր զար­գա­ցում­նե­րի ողջ գու­նա­պատ­կերն ամ­բող­ջաց­րեց և իբր հաշտ­վո­ղա­կան` կա­տակ էր արե­ցինք` վար­քը փափ­կաց­րեց, կծի­կը դարձ­յալ քան­դեց ու թվաց­յալ հանգս­տու­թյամբ սո­ղաց ու­րիշ ուղ­ղու­թյամբ: Հա­կո­բը լրիվ էր ներ­քաշ­վել հմա­յու­մի խա­ղում` նո­րից զս­պա­նակ­վեց ու թռավ, և այս ան­գամ օձը ըն­թաց­քը դժ­վա­րու­թյամբ, շա՜տ դժ­վա­րու­թյամբ սան­ձեց, գլու­խը ծանր բարձ­րաց­րեց ու Հա­կո­բին նա­յեց իր իս­կա­կան` օձա­յին հա­յաց­քով:

Այդ պա­հից սկ­սած վտան­գի լեզ­վա­կը տագ­նա­պա­լի թրթ­ռաց ու կախ­վեց իրա­կան սպառ­նա­լի­քով:

Գլու­խը հպար­տո­րեն ետ գցած` օձն սպա­սում էր: Եվ դարձ­յալ մտա­ծում ու ջա­նում էր մա­զի անն­կատ ու թեթև ճշգր­տու­թյամբ տա­րան­ջատ­վել իր շուրջն հյուս­վող թշ­նա­ման­քից: Բայց սպառ­նա­լի­քը չա­փա­զանց էր բաց­ճա­կատ ու մեր­կամ­կան, և թույ­նի առա­ջին կա­թի­լը եռաց ու մղ­վեց դե­պի ատա­մի ծայ­րը: Երկճ­յուղ փայ­տը ձեռ­քին` Հա­կո­բը մո­տե­նում էր, և ժա­մա­նա­կը բա­րա­կում ու հո­սում էր ասես ավա­զի մի­ջով: Թու­նա­վոր խա­ղը գնա­լով ահագ­նա­նում-­շի­կա­նում էր: Հա­կո­բը մո­տե­ցավ, երեք-­չորս քայլ հե­ռա­վո­րու­թյան վրա կանգ­նեց, ու դյութ­վա­ծի նման աչք­-աչ­քի նա­յում էին: Ասես նա­յում էին կա­խար­դա­կան հա­յե­լու, և կա­խար­դա­կան հա­յե­լու ար­տա­ցոլ­քում Հա­կո­բը նոր մի­այն զգաց, որ ար­յու­նը երակ­նե­րում պա­ղում է: Նենգ ու դա­վա­դիր զսպ­վա­ծու­թյան և այդ հե­ռա­վո­րու­թյան վրա սպա­սու­մի ամեն մի ավե­լորդ ակն­թար­թը մա­հա­ծին կա­րող էր լի­նել, Հա­կո­բը քայլ արեց գնա­լու, բայց նույն պա­հին էլ ոտ­քը մտա­փոխ ետ դրեց ու փայ­տի ծայ­րը մո­տեցրեց օձի դն­չին: Օձը կտ­րուկ ետ տա­րավ գլու­խը: Փայ­տի ծայ­րը մո­տե­նում էր, ու օձը կեռ­վեց, ավե­լի ետ ըն­կավ: Խաղն ար­դեն չա­փա­զանց էր լր­ջա­ցել, սա ար­դեն խաղ էր կրա­կի հետ, ձո­րում ափե­ափ զարկ­վող հե­ղե­ղի հետ և այդ խա­ղը տա­նուլ տա­լու հա­վա­նա­կա­նու­թյու­նը կեր­պա­րանք էր առ­նում իր իսկ հու­նը քան­դե­լով: Բայց այլևս ան­դի­մադ­րե­լի էր խա­ղի մեջ ներ­քաշ­ված­նե­րի գայ­թակ­ղու­թյու­նը, և կա­խար­դա­կան փայ­տի­կը տր­վեց նա­խախ­նա­մու­թյան ձեռ­քը: Իր գա­լար­նե­րի վրա ման­գաղ­ված օձը դեռ համ­բե­րա­տա­րու­թյամբ սպա­սում էր: Փայ­տի ծայ­րը վտան­գի սահ­մանն ան­ցել ու մո­տե­նում էր, և օձը անս­պա­սե­լի­ո­րեն կրակ­վեց: Կրակ­վեց, խփեց փայ­տի ծայ­րին ու նո­րեն ետ թռավ: Օձը սխալ­վել էր, չա­րու­թյունն ավե­րիչ թա­փով ներ­սում թրթ­ռաց ու մինչև վերջ բա­ցեց թույ­նի ծո­րա­կը: Օձը սևեռ­վել նա­յում էր Հա­կո­բի ու­ղիղ աչ­քե­րին, և այդ դա­վա­դիր հմա­յու­մի խոր­քե­րում եռում ու ման­րա­մասն թանձ­րա­նում էր թույ­նը: Օձը սևեռ­վել, ու­զում էր բռ­նել Հա­կո­բի աչ­քա­թար­թը և աչ­քա­թար­թի մեջ խո­ցել: Եվ այս­տեղ ձին դարձ­յալ խրխն­ջաց, ար­ծի­վը թռավ քա­րի վրա­յից, մո­ղե­սը բարձ­րաց­րած ոտքն իջեց­րեց, վա­զեց մտավ ժայ­ռա­ճեղ­քը, Հա­կո­բը աչ­քե­րը թար­թեց, և օձը կրակ­վեց… Եվ նույն պա­հին, ասես պայ­մա­նա­վոր­ված, տղեր­քի շպր­տած քա­րե­րը կարկ­տի նման թափ­վե­ցին օձի գլ­խին: Խաղն այլևս խաղ չէր, և բա­ցա­հայտ թշ­նա­ման­քի ոլոր­տում վրե­ժը ելավ խո­լա­պա­րի: Օձն իր շուր­ջը գա­լար­վե­լով դարձ­յալ հա­վաք­վեց և այդ ըն­թաց­քում անընդ­հատ գլուխն էր պա­հում, գա­լար­նե­րի մեջ գլու­խը հար­մար թաքց­նե­լով մտա­ծեց և անե­լի­քը մտ­քում ճշտած` թվաց­յալ ան­ճա­րա­կու­թյամբ տղեր­քին խա­բեց ու մկա­նի թու­լաց­ման այդ խաբ­կան­քում էլ կրակ­վեց դե­պի Հա­կո­բը: Չգո­յու­թյան միջ­նոր­մը մի պահ թա­փան­ցիկ ճոճ­վեց Հա­կո­բի աչ­քե­րի առջև, ժա­մա­նա­կը խտա­ցավ չա­րա­գուշ­ակ, բայց բնազ­դը լրիվ էր ար­թուն, ու կողմ­նո­րոշ­ու­մը մի­ան­գա­մից հս­տակ­վեց. Հա­կո­բը շուռ եկավ, թա­փով ոստ­նեց, և նույն պա­հին Ջի­վա­նի­կի շպր­տած քա­րը կպավ օձի ու­ղիղ գլ­խին: Քա­րը կպավ և ոխա­կա­լու­թյան վաղն­ջա­կան բնազ­դը ակն­թար­թա­յին բռն­կու­մով ար­դա­րա­ցում ու հա­մոզ­մունք դար­ձավ Ջի­վա­նի­կի մտ­քում.

Օձին մի հա­վա­տա, մի­ա­միտ ար­դար,

Գլու­խը ջախ­ջա­խե որ­տեղ որ տե­սար.

Ան­պի­տան սո­ղու­նը թող չապ­րի եր­կար,

Քա­նի որ դա­ժան է, գի­տի վնաս տալ:

Քա­րը անխղ­ճո­րեն ճիշտ էր կպել, և վրե­ժի թա­փը փշր­վել էր օձի եռան­դում: Առա­ջին թա­փի կա­սե­ցու­մը, սա­կայն, դեռ պայ­մա­նա­կա­նո­րեն էր ավար­տի սկիզբ, և օձն իր մեջ հա­վաք­վեց միտք ու մկա­նի ողջ պաշ­ա­րով: Գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի նման ըն­թաց­քը թե­պետ հուշ­ում ու օձա­յին վար­քը իմաստ­նու­թյամբ էր չա­փի բե­րում, բայց վայ­րա­գո­րեն սաստ­կա­ցող ցավն ար­դեն վրեժխնդ­րու­թյան հրա­հանգ էր, և օձը գնաց նոր գրո­հի: Գնաց ատե­լու­թյամբ, իր նախ­նի­նե­րի կի­սատ մնա­ցած վրե­ժով ու օձա­յին տոհ­մի ողջ չա­րու­թյամբ, բայց դա այլևս նա­խախ­նա­մու­թյան շե­մին ուխտ գնա­ցող մարմ­նի կույր թափ էր, որ ըն­դա­մե­նը ճիշտ շպրտ­ված մեկ քա­րով սանձ­վեց: Ցավն այժմ սուր չէր, մանր ցո­լան­քով ասղն­տում ու կար­ծես գա­լիս էր մի ու­րիշ օձի մարմ­նից: Գա­լիս ու մա­րում էր իր աս­տի­ճա­նա­բար մթագ­նող ու­ղե­ղում: Եվ խուլ թմ­բի­րի մեջ այդ ծեծ­ված, այդ հանձն­վող մար­մինն իր ներ­սում դեռ կու­տա­կում ու եռաց­նում էր թույ­նի վեր­ջին պաշ­ար­նե­րը: Բայց դա ավարտ­ված կիրք էր, ըն­դա­մե­նը պարպ­ված մարմ­նի ճիգ էր, որ վրեժխնդ­րու­թյան հով­տից սկս­վում ու կես ճա­նա­պար­հին մա­րում էր:

Ձին հի­մա կանգ­նած էր գլու­խը բարձր ու ան­շարժ, ար­ծիվն իր պտույտն ավար­տել ու այս ան­գամ իջել էր մո­տա­կա բար­դու կա­տա­րին, մո­ղե­սը դարձ­յալ շրջ­վել ու գլու­խը դուրս` նա­յում էր ժայ­ռա­ճեղ­քից, և ժա­մա­նակն անա­սե­լի լար­վա­ծու­թյու­նից քրտ­նում էր: Եվ տղեր­քը կաշ­կանդ­վում ու խեղ­ճա­նում էին մի տե­սակ օտար չափ­ման մեջ: Եվ օձը մեռ­նել ու­զեց… Ամեն մի շն­չա­վոր թր­թիռ ու իր մեջ հո­գի կրող ամեն մի արա­րած նող­կան­քի թանձ­րույ­թով նրա­նից արա­գո­րեն օտար­վում էին, գո­յու­թյան մեծ տո­նա­հան­դե­սում խամ­րում էին շր­ջա­պա­տի գույ­նե­րը, խամ­րում էր արևի լույ­սը, խամ­րում էր ապ­րե­լու կիր­քը, ու օձն իր բա­ժին կյան­քը չու­զեց ապ­րել ու մեռ­նել ու­զեց: Ման­րիկ դո­ղով նախ պո­չը շար­ժեց, բե­րեց, դան­դաղ ու ման­րա­մասն փա­թա­թեց վզին ու… ձգեց, ձգեց ցա­վով, տա­ռա­պան­քով, վեր­ջին ճի­գով… Ակ­նագն­դե­րը բնե­րի մեջ մե­ծա­ցան, օղակ­նե­րը ահագ­նա­նա­լով սեղմ­վում-­նե­ղա­նում էին, թմ­րու­թյունն աս­տի­ճա­նա­բար բռ­նում, կաշ­կան­դում էր ջիլ-մ­կան­նե­րի խա­ղը… Հե­տո տի­ե­զե­րա­կան խլու­թյուն իջավ, և օղակ­նե­րը դան­դաղ բաց­վե­ցին…

Նվազ, ան­ճար, ինքն իր շն­չից քա­րա­ցած լռու­թյան մեջ տղերքն սպա­սում էին. նրանց մեջ դեռ դա­վի կաս­կած կար` խո­րա­ման­կում է: Բայց օձի քրքր­ված մար­մինն ան­շարժ էր, ու Հա­կո­բը սիրտ արեց մո­տե­ցավ: Փայ­տի ծայ­րով պո­չը զգույշ մի կողմ քաշ­եց ու փշա­քաղ­վեց. օձի աչ­քե­րը բնե­րից դուրս էին թռել, վի­զը ան­հա­վա­նա­կան չա­փով բա­րա­կել էր ու հս­կա, նախ­շուն մար­մի­նը պարպ­վել էր կեն­դա­նու­թյան վեր­ջին գր­գիռ­նե­րից:

…Հե­տո տղեր­քը ձո­րից ելել ու իծաշ­ա­րուկ գնում էին: Լուռ, գլ­խա­հակ, աշ­խար­հից հա­վաք­ված ու իրենք իրենց մեջ: Հեռ­վից նա­յո­ղին կթ­վար, թե հու­ղար­կա­վո­րու­թյան թա­փո­րից պոկ­ված ծվեն է ճոճ­վում ձո­րապռն­կին:

Եվ դա վերջն էր, պատ­մու­թյան ավար­տը: Վեր­ջի ամ­փոփ մո­լո­րու­թյու­նը գու­ցե թե վաղ­վա օր­վա մեջ խղ­ճի վրա ծան­րա­ցող քար դառ­նար, տղեր­քի ներ­փակ տն­քոց­նե­րում գու­ցե թե հուշ­ը տե­սիլ­քի պատ­կե­րով ուր­վագծ­վեր, բայց դա ըն­դա­մենն ավարտ­ված պատ­մու­թյուն ու հուշ­ի վե­րապ­րում էր լի­նե­լու, իսկ Ջի­վա­նի­կի հա­մար…

Իսկ Ջի­վա­նի­կի հա­մար, այդ օր­վա­նից սկ­սած, ժա­մա­նա­կը շրջ­վեց, իր ըն­թաց­քի մեջ ագուց­վեց ու գնաց ու­րիշ հու­նով: Եվ ու­րիշ թանձ­րա­ցու­մով, ու­րիշ խոսք ու ծալ­քով, մի տե­սակ խաբ­կան­քի անակն­կա­լի բո­վան­դա­կու­թյամբ: Այդ օր­վա պատ­կերն աչ­քե­րի առջև անընդ­հատ թարմ ու տե­սա­նե­լի, այդ օր­վա պատ­կե­րը հուշ­ի ող­նաշ­ա­րից պոկ­վում-­գա­լիս, ման­րա­մասն առ ման­րա­մասն հստակ­վում, թել առ թել տա­րան­ջատ­վում շու­լալ­վում էր հո­րեղ­բոր կնոջ ոտու­փեշ­ին, փա­թաթ­վում ձգ­վում էր ող­նա­շարն ի վեր` ամ­բող­ջա­նում էր և հա­մա­ձույ­լը դառ­նում էր մի­աս­նա­կան ու տա­պա­լող մի սար­սափ` կախ­ված հուշ­ի և իրա­կա­նու­թյան սահ­մա­նագլ­խին: Ու սկս­վեց կեր­պա­րա­նա­փո­խու­թյու­նը… Հո­րեղ­բոր կի­նը աչ­քե­րի շամփ­րող ատե­լու­թյամբ պտտ­վում, գա­լիս ու ըն­թաց­քի մեջ հան­կար­ծա­կի կեր­պա­րա­փոխ­վում դառ­նում էր նախ­շուն մաշ­կով հս­կա օձ… Ու գլու­խը գա­լար­նե­րի վրա բարձ­րաց­րած` նա­յում էր ասես գե­հե­նի խոր­քից: Նա­յում ու թու­նա­վոր սար­սափ էր սփ­ռում աջ ու ահ­յակ, նա­յում ու քրքրում-­քան­դում էր տղա­յի ոսկ­րա­ծու­ծի շա­ղա­խը: Ու օրը կիս­վում էր. ցե­րե­կը դառ­նում էր փա­խուս­տի արա­հետ, գիշ­ե­րը` իր խորհր­դա­վո­րու­թյան ծալ­քե­րում հյուս­վող մղձա­վանջ: Ու ելք չկար, փա­խուս­տի որևէ արա­հետ չէր նշ­մար­վում. օձը սո­ղում էր օրե­րի մի­ջով, սո­ղում էր տղա­յի մտ­քում, սո­ղում էր երա­զում, սո­ղում ու անընդ­հատ մո­տե­նում էր: Հե­տո մի տե­սակ կա­յուն ու վերջ­նա­կա­նա­պես նույ­նա­ցան` կինն ու օձը: Ու գո­յա­ցավ մե­կը` Օձա­կի­նը: Եվ հայտն­վեց անկրկ­նե­լին ու բա­ցա­ռի­կը` Կի­նօ­ձը: Ու քայլ­քը փոխ­վեց սող­քի, սող­քը փոխ­վեց քայլ­քի, ու քայ­լա­սող­քը արա­հետ­վեց զա­վեշ­տի հով­տում… Բայց պատ­կե­րի մեջ գե­րիշ­խողն օձն էր, որ սո­ղում ու մո­տե­նում էր ար­թուն վրե­ժով` թույ­նի երա­կը բաց, պա­ղար­յուն գա­լա­րու­մով… Բայց ամեն ան­գամ մա­զա­պուրծ մի ելք դեռ գտն­վում էր, ար­թուն մի նյարդ թրթ­ռում ու ամեն ան­գամ փր­կու­թյան մի շա­վիղ բա­ցում էր, մինչև առեղծ­վա­ծա­յին այն օրը, երբ…

Այդ օրը դեռ առա­վո­տից էր իր խորհր­դա­վո­րու­թյան մեջ թնջկ­վել. հար­յուր տա­րե­կան Հեր­մոն տա­տը, մահ­վան մահ­ճում աչ­քե­րը բա­ցել, իր Արուս աղջ­կան ասել էր. «Իմըս հեչ, իմըս ան­ցավ, այ­դի Բեն­կո­յենց ղա­րա­չու գոր­ծերն են գեշ. քի­չըմ առաջ սա­տա­նե­քը եկել, հար­ցու­փորձ կե­նե­ին: Սա­տա­նե­քը լավ բա­նի հա­մար ին­չի՞ պի­տի գան…»: Ճամ­փոր­դի տաք ու պաղ քր­տինք կա­պած ան­հու­սու­թյան մեջ, վախ­վո­րած­-ան­միտ ժպի­տի չնշ­մար­վող շո­ղով զար­մա­ցել, ասել էր. «Էս ի՞նչ օյին­բազ կյանք է. մեռ­նե­լու մեջ էլ լր­ջու­թյուն չկա»: Ու պա­տի կող­մը շրջ­վել, հո­գին ավան­դել էր:

Անակն­կալ աղ­բեր­գու­թյան շամփ­րոց չէր ու տա­րիքն առած կնոջ անար­ցունք ավարտ էր, որ իր խորք ու բնույ­թով բա­նա­կա­նու­թյան փա­փուկ շր­ջագ­ծով պի­տի ամ­փոփ­վեր, և հենց բո­թի այդ թեթևու­թյունն էր պատ­ճա­ռը, որ նրա վեր­ջին խոսքն ասես ավե­լի շուտ էր ըն­թացք վերցրել, ու Բեն­կո­յենց հար­սի դա­տավճ­ռի լուրն իր մահ­վան լու­րից առաջ էր թևավոր­վել: Թևավոր­վել ու դար­ձել էր դա­տավճ­ռի անձ­նա­գիր: Ճամ­փոր­դի դա­տավճ­ռի անձ­նա­գիր: Եվ լու­րը երբ թի­րա­խին էր հա­սել, մաղ­ձը նրա մեջ ջրի­կա­ցել ու դուրս էր եկել ափե­րից: «Էս ինչ ան­բռնվե­լու կրակ են, որ չափ ու սահ­ման չու­նին, հո­գե­վար­քի մեջ ան­գամ թա­րախ ու թույն են,- իր հաս­ցե­ին Հեր­մոն տա­տի վեր­ջին խոս­քը լսել ու փրփ­րել էր Բեն­կո­յենց հար­սը,- դա­գա­ղի կա­փա­րի­չի տակ ան­գամ ձեռ­քե­րը քա­րին կը տա­նին` վեր­ջին պա­հին մե­կի աչ­քը հա­նե­լու հա­մար, մահ­վան զա­ռան­ցան­քի մեջ ան­գամ իրենց մեջ թույն կը եռաց­նեն. կեր­թաս, ջհան­դա­մը եր­թաս,- ասել էր,- գո­նե չք­վե­լուց առաջ ողոր­մի տա­լու սիրտ թող մարդ­կանց, որ վեր­ջին մե բու­ռըմ հո­ղը վրեդ անեծ­քով չը ցը­կեն»: Անեծք, այ­սինքն, ան­մե­ղի չք­մե­ղան­քով իրե­նից վա­նել ու ու­րիշ­ին էր հաս­ցե­ագ­րել` ողոր­մի տա­լու բա­րե­պաշտ մե­ծա­հո­գու­թյունն իր ան­մեղ կրծ­քին որ­պես շքան­շան պա­հե­լով: Ողոր­մի տա­լու բնույթն, իհար­կե, ապ­րող­նե­րի մեջ ար­ճի­ճի ծան­րու­թյամբ պի­տի չա­փակշռ­վի, բայց ողոր­մի տվո­ղը նախևառաջ ողոր­մի վերց­նե­լու վաս­տակն էլ պի­տի ու­նե­նա: Երկն­քի մեծ հաշ­վարկ­նե­րի սար­դոս­տայ­նից զատ­ված: Ու ապ­րա­ծով հաս­տատ­ված: Իսկ վաս­տա­կի վկա­յա­գիրն էլ թե­պետ երկ­րի վրա է գր­վում, բայց վերջ­նա­փու­լում երկն­քում է վա­վե­րաց­վում: Կույր, անըմբռ­նե­լի մտաթն­ջուկ էր հյուս­վել, ու գյուղն ընկղմ­վեց մո­լոր­յալ ցնոր­քի ճահ­ճու­տում. Հեր­մոն տա­տին թա­ղել ու տագ­նա­պի լար­վա­ծու­թյամբ սպա­սում էր: Իսկ սպա­սումն էլ իր լար­վա­ծու­թյան մեջ չբոր­բոս­նեց. ըն­դա­մե­նը վեց օր հե­տո, երե­կո­յան, ձեռ­քը հա­ցին մեկ­նած Ջի­վա­նի­կի վրա հո­րեղ­բոր կի­նը ակիշ էր շպր­տել. իր հա­մար թե­պետ զայ­րույ­թի մար­ման թի­րախ, բայց դա ըն­դա­մե­նը չա­րու­թյան սևեռու­մի ան­հա­ջող փորձ էր եղել, որով­հետև ձեռ­քը դեռ օդում հան­կար­ծա­կի թու­լա­ցել, կաց­նատ­ված ճյու­ղի պես կող­քից կախ­վել էր: Զո­րա­վոր միջ­նոր­դու­թյան մի­ջանկ­յալ մի ալիք շամփ­րել, մի կող­մը լրիվ փայ­տաց­րել էր, լի­նե­լի­ու­թյան վկա­յա­թե­լերն անս­պա­սե­լի­ո­րեն խճճ­վել էին, ու նա ան­կո­ղին էր ըն­կել: Հեր­մոն տա­տի յոթ­նօ­րե­քին նրա Արուս աղ­ջի­կը երևակա­յու­թյան տր­վել ու բո­թի կան­չով հե­ռու տե­ղից եկած իրենց բա­րե­կա­մու­հուն գու­նա­զար­դու­մով պատ­մում էր. «Ախ­չի, էդ կնի­կը երեք օր անընդ­հատ մե ձե­նիմ բո­ռար կը, կողն­քին մե­ջը գա­լար­վիր ու տե­սիլք­նե­րի թն­ջուկ­նե­րում հո­լի պես պտտ­վիր կը: Ես չեմ տե­սել, տես­նող­ներն են պատ­մել: Երեք օր­վա մեջ սար­սա­փը չան­չա­վոր­վեց ու սար­դոս­տայն կա­պեց գյու­ղի գլ­խին: Չոր­րորդ օրն առա­վոտ­յան գյու­ղի վրա մե ան­սո­վոր սև ամ­պըմ կախ­վեց. ես էդ մե­կը իմ աչ­քով եմ տե­սել: Ու եր­թա­լով թանձ­րա­ցավ: Կե­սօր­վա կող­մին ամ­պը հան­կար­ծա­կի ճեղք­վեց, խոր­քում երևաց կար­միր հրա­հե­ղու­կի կու­րաց­նող մե շեր­տըմ, ու հենց էդ ժա­մա­նակ էլ նա հա­նե­լուկ դար­ձավ. կսե` դու­ռը ներ­սից փա­կել ու բո­ռար կը. «Պո­չա­վոր ան­տեր­ներ, հե­ռու մնա­ցեք ինձ­նեն, ինձ­նեն ի՞նչ կու­զեք, հե­ռու մնա­ցեք»: Կսե` ինչ­-որ մե պա­հիմ ձե­նի տա­րած­ման ուղ­ղու­թյու­նը փոխ­վեց. ին­քը ներ­սը, բայց ձե­նը գի­տես տը դըր­սեն թափ կառ­ներ, ծա­վալ­վիր կը: Էդեվ ին­քը էլի ներսն էր, բայց ձե­նը հի­մի երկն­քեն կը լսվիր. «Ին­ձի բաց թո­ղեք, ո՞ւր կը տա­նիք, ծուռ­պոչ ան­տեր­ներ, բաց թո­ղեք ին­ձի»: Ձե­նը ող­բի պես տա­րած­վավ, բարկ­նա­լով հե­ռա­ցավ ու մա­րեց: Էդեվ երկն­քի էդ կու­րա­ցու­ցիչ շեր­տում սև, գա­լա­րուն մե հետ­քըմ նշ­մար­վեց, մե պա­հըմ թրթ­ռաց ու կո­րավ էդ հրա­հե­ղու­կի ցոլ­քե­րում: Ու ամ­պը պռունկ­ներն իրար բե­րեց:

Եվ լռու­թյու­նը մա­նա­նա­յի պես երկն­քեն իջավ…»:

Աչ­քի տե­սածն ու մտ­քի ար­ձա­նագ­րա­ծը իրենց խղճին թող­նենք ու զուտ երևույթն ար­ձա­նագ­րենք. այդ օր­վա­նից նա­հա­պե­տա­կան գյու­ղում մի տե­սակ խորհր­դա­վո­րու­թյան թմ­բիր գո­յա­ցավ: Ահու­դո­ղը ողջ գյու­ղով մեկ լուս­նո­տի վար­քով ծա­վալ­վեց ու նա­խա­պաշ­ար­մուն­քի պատ­յան ներ­քաշ­վեց. մար­դիկ մեկ­մե­կու բարևում ու նա­յում էին երկն­քին, միմ­յանց տուն գնում, ժա­մե­րով զրու­ցում էին, բայց իրար չէ­ին նա­յում, նա­յում էին դուռ լու­սա­մու­տին, մարդն ու կինն ան­գամ իրենց ամուս­նա­կան մահ­ճում մեղ­քի հե­ռա­վոր դո­ղով էին վեր­մա­կի փեշ­ը ետ տա­նում… Բայց թե զո­րեղ է հո­սող ջրե­րի բնազ­դը. ժա­մա­նա­կը ռե­տի­նի տակ ներ­քաշ­եց նա­խա­պաշ­ար­մուն­քի եզ­րագ­ծե­րը, օրե­րը հուշ­ա­մաքր­վե­ցին հոգ­սի խոր­շակ­նե­րում, և Ջի­վա­նի­կի մեջ երկ­վու­թյան տե­սիլ­քը դարձ­յալ ջնջ­վեց ու մնաց օձի կենտ մեկ պատ­կեր, որ երա­զում սո­ղում ու վրե­ժի իր լք­ված հով­տում թույն էր եռաց­նում: Ու պատ­կե­րը մտավ տևակա­նու­թյան ոլորտ. օձա­սող­քի կու­րո­րեն երևացող պատ­կե­րը երազ­նե­րի թա­փուր խոր­շե­րում թա­փա­ռում էր մի տե­սակ ար­թուն ներ­կա­յու­թյամբ ու մի­ա­ժա­մա­նակ` մշուշ­ոտ-­տես­լա­կան: Ու դար­ձավ երազ­նե­րի մշ­տար­թուն ու­ղե­կի­ցը, մտավ ժա­մա­նա­կի երակն ու ձգ­վեց տա­րի­նե­րի մի­ջով: Ջի­վա­նի­կը հե­տո ար­դեն քայ­լը պն­դաց­րած այր էր, ան­վան փա­ղա­քուշ երան­գը տա­րի­նե­րի հետ ջնջ­վել էր ու ան­հայտ Ջի­վա­նի­կը դար­ձել էր համ­բա­վա­վոր Ջի­վա­նի, բայց երա­զի մեջ օձը դեռ գա­լիս ու սո­ղում էր հին վրե­ժով: Դա օձի տա­ռա­պան­քի ար­թուն վեր­հուշն էր, որ ժա­մա­նակ­նե­րի մու­թու­լույ­սից ան­դին ձգված իրա­կան տե­սիլ­քը դարձ­նում էր մռմ­ռա­ցող վերք, և սող­քի գա­լա­րուն կա­խար­դան­քում տրո­փող հին ցա­վը գիծ առ գիծ ջն­ջում էր ժա­մա­նա­կի հետ­քե­րը, և որ­պես հմա­յու­մի ցոլ­քով արթ­նա­ցած թարմ պատ­կեր, գա­լիս ու դաջ­վում էր մթ­նող օր­վա գու­նատ դեմ­քին: Ժա­մա­նակն իր պոչն ու գլուխն իրար բե­րում և տե­սա­նե­լի ման­րա­մաս­նե­րով արթ­նաց­նում էր ցա­վի ու վրե­ժի չբ­թա­ցող մոր­մո­քը: Ու սո­ղում էր օձը, ման­րիկ խշր­տո­ցով ինքն իր գա­լար­նե­րի մեջ հո­սում-­հա­վաք­վում էր ու, պա­տեհ մի պա­հի, անակն­կալ կրակ­վում… Ամ­բողջ մի հա­վի­տե­նու­թյուն ասես լց­ված էր օձի սող­քի գա­լա­րուն հրճ­վան­քով. ար­շա­լույս­նե­րը վեր­ջա­լույս էին դառ­նում, վեր­ջա­լույս­նե­րը հալ­վում էին յոթ սա­րե­րի թի­կունք­նե­րում, անձրևներ էին մաղ­վում` թախ­ծի շշու­կով, հող­մեր էին պտտ­վում` վայ­րագ ու շա­ռաչ­յուն, բայց օձը նույն հա­մա­ռու­թյամբ սո­ղում էր: Քա­ռա­սուն տա­րի համ­բե­րա­տար ու սևեռուն սո­ղաց: Քա­ռա­սուն տա­րի շա­րու­նակ օձի թշ­նա­մի թա­փը սանձ­վեց պա­տա­հա­կա­նու­թյան, թե նա­խախ­նա­մու­թյան կույր բնազ­դով: Քա­ռա­սուն տա­րի հե­տո, այ­նու­ա­մե­նայ­նիվ, Թիֆ­լի­սի իր բնա­կա­րա­նում, երա­զի մեջ օձը խայ­թեց Ջի­վա­նուն: Քնա­թա­թախ ու սար­սա­փա­հար Ջի­վա­նին շտկ­վեց, նս­տեց ան­կող­նում, ու աչ­քը կպավ պա­տու­հա­նին. դեմ­քը ապա­կուն հպած` հո­րեղ­բոր կի­նը դր­սից նա­յում էր:

Աղբյուր՝ Հայաստանի գրողների միության գրական կայք։

Հետևեք մեզ նաև Telegram-ում