Աստծո կամքը և մեր կամքը

Այս թեմային անդրադառնալիս մեր հիմական խնիրն է լինելու Աստծո կամքի և մարդու կամքի ներդաշնակության հարցը, ո՞րոնք ենք տարբերությունները և ընդհանրությունները: Ես նկատի չունեմ կատարյալ մարդու կամքը, այլ նկատի ունեմ կոնկրետ մեղավոր մարդու` մեր կամքը, այնպիսին, ինչպիսին հիմա մենք կանք, մեզանից ամեն մեկս առանձին-առանձին` հաշվի առնելով մեր տկարությունները, թերությունները և առավելությունները: Միշտ էլ մարդկային կյանքում ամենամեծ խնդիրներից մեկն է եղել մարդու և Աստծո կամքի փոխհարաբերության հարցը: Եթե Աստծո կամքը առաջնորդում է մարդուն փրկության և հավիտենական կյանքի, և մենք գիտենք, որ Աստծո կամքն ամենակարող է ու ամենազոր, հետևաբար ինչպե՞ս կարող ենք մեր կամքը համեմատել Աստծո կամքի հետ, երբ մեր կամքն այնքան ազատ է, որ նույնիսկ կարող է Աստծուն մերժել: Մարդն իր կամքով ազատ է ընտրելու չարը, այս մասին նախորդ հանդիպումներին առիթ ունեցել ենք ավելի մանրամասն խոսելու, իսկ Աստված, շատ հաճախ, «ստիպված է» համբերելու և «ստիպված է» թույլ տալու, որ չարը գործի այս աշխարհում: Եվ եթե մենք այսպես ենք ընկալում Աստծո կամքի և մարդու կամքի փոխհարաբերությունը, ապա ո՞ւր է մնում Աստծո զորությունն ու ամենակարողությունը. կարծես խախտվում է Աստծո ամենակարող լինելու հանգամանքը: Իսկ եթե մարդու ազատությունը հարաբերական է կամ սահմանափակ, ստացվում է, որ Աստված Ինքն է թույլ տալիս, որ չարը գործի այս աշխարհում, և այս դեպքում էլ արդեն Աստծո ողորմածությունն է կասկածի տակ դրվում:

Այստեղ մենք ընտրության առաջ ենք կանգնում` կամ Աստված ամենակարող է, սակայն ոչ ողորմած, կամ էլ Աստված ողորմած է, սակայն ոչ ամենակարող: Նիցշեն նման միտք է արտահայտում, որ իրական ազատությունն այն է, երբ կարող ես սպանել ինքդ քեզ, սրանից այն կողմ ոչինչ չկա (ֆիզիոլոգիապես գուցե և ճիշտ է` ինքդ քեզ սպանեցիր, այլևս ոչինչ չի մնում, դրանից այնկողմ այլևս ոչինչ չկա) և ով սպանում է ինքն իրեն նա հավասարվում է Աստծուն: Իրականում ինքնասպանությունը վերջին և ամենամեծ միջոցն է Աստծուն մերժելու: Մարդու կամքն այս աշխարհում սահմանափակվում է պայմանականությունների պատճառով` կենցաղային հոգսեր, խնդիրներ, մարդկային սխալ հարաբերություններ: Իսկ լավագույն դեպքում մարդու կամքը սահմանափակվում է Աստծո կամքի ներգործությամբ. երբ ձեռնպահ ենք մնում չարիք գործելուց` հնազանդվելով Աստծո կամքին: Ստացվում է, որ Աստծո կամքը խանգարեց կամ սահամանափակեց մեր կամքի ազատ դրսևորումը, բայց սա էլ սխալ պատկերացում է, քանի որ Աստծո կամքին հնազանդվելն էլ մեր ազատ կամքի դրսևորումն է: Սուրբ Գիրքը սովորեցնում է, որ Աստված անում է այն, ինչ որ Ինքը ցանկանում է և դրա համար չկա ոչ մի օրենք, ոչ մի պատճառ: Ստացվում է այնպես, որ Տերը կարող է ներել և փրկություն շնորհել ում ցանկանա: Շատ հաճախ, օրինակ է բերվում հինկտակարանյան փարավոնին, երբ Աստված կարծրացրեց փարավոնի սիրտը, որ վերջինս թույլ չտա, որ իսրայելացիները դուրս գան Եգիպտոսից և ազատություն ստանան: Նշանակում է այս պարագային ինքը` փարավոնը մեղավոր չէր. Աստված նրա սիրտը կարծրացրեց, և փարավոնն այստեղ մեղքի բաժին չունի: Սրանք ընդամենը հարցեր են, որոնք ոչ միայն քննարկման առիթ են, այլ նաև գայթակղության: Շատ ժամանակ, նման տեսակի հարցադրումները խառնաշփոթ են առաջացնում և գայթակղության առիթ են դառնում, որովհետև իրար ենք խառնում նյութական և հոգևոր արժեքներն ու փորձում ենք հոգևոր արժեքներին տալ ձևակերպումներ նյութական արժեքների հարթությունից: Մեր կյանքում, շատ հաճախ, հենց այդպես էլ լինում է. հավիտենական, երկնային, աստվածային արժեքներն ավելի հաճախ քննարկվում են նյութականի և ժամանակավորի մեջ: Չնայած մարդուն երկրային կյանքում, տրված է լսելու հավիտենական կյանքի խոսքեր, իչպես օրինակ` Հովհաննու ավետարանի վեցերորդ գլխում այն հայտնի արտահայտությունը, երբ աշակերտները Քրիստոսին ասում են. «Տե՜ր, ո՞ւմ մոտ գնանք, չէ՞որ Քո մոտ են երկնային կյանքի խոսքերը»:

Մյուս կողմից, մարդու ապագան էլ մարդու կամքի համաձայն որոշվում է հենց ժամանակավորի մեջ, այս աշխարհի մեջ: Աստծո կամքն այն է, որ յուրաքանչյուր մարդ փրկվի, և մարդու կամքն է` այդ փրկությունը ընդունելը կամ մերժելը: Օրինակ` եթե մենք նայենք Հին Ուխտի ընտրյալ ժողովրդի ընթացքին, կտեսնենք բազմաթիվ օրինակներ, երբ որ Աստված, շատ ուղղակի կերպով այս ժողովրդին առաջնորդում էր փրկության և նույն այդ Հին Ուխտի պատմության մեջ կարող ենք տեսնել, թե ինչպես մարդիկ իրենց ազատ կամքի դրսևորման արդյունքում կարող են մերժել աստվածային փրկության այդ ծրագիրը: Այնուհետև Աստված ուղարկում է իր Միածին Որդուն, և այս պարագային էլ Աստված ոչ մեկին ստիպողաբար դարձի չի բերում: Այսպիսով Աստված մարդուն տալիս է ամեն բան փրկության հասնելու համար, ամեն հնարավոր տարբերակ առաջադրում, որպեսզի մարդն արժանանա փրկության և առաջնորդում այն ճանապարհով, որի ընթացքին ամեն ինչ մարդուն պատմում է Աստծո փառքի մասին: Հիմա շատերս կասենք, թե մեր կյանքն այնքան դժվար է անցել, այնպիսի դառը ու դժվար ճանապարհով, որ մենք Աստծո փառքից որևէ բան այնտեղ չենք տեսել: Իրականում, եթե մենք չենք տեսել, դա մեր հոգու կուրության արդյունք է, եթե մենք մեր կյանքի ճանապարհներին երբեք Աստծո փառքը չենք տեսել, հետևաբար, սա էլ մեր կամքի դրսևորումն է: Հոգու կուրությունն էլ մեր կամքի դրսևումն է, թեև արդեն հիվանդացած կամքի:

Աստծո կամքի դրսևորումը մեր կյանքում ամբողջությամբ կախված է մեր կամքի դրսևորումից և մեր հոգևոր պատրաստվածությունից: Եփեսացիներին ուղղված նամակում, Պողոս առաքյալը շատ հրաշալի մի միտք է արտահայտում, ասում է որ` հողը, որ խմում է անձրևը և օգտակար բերք է տալիս, օրհնվում է, իսկ այն հողը, որ փուշ է աճեցնում` նույն անձրևի ջրերը խմելով, անեծքի է ենթակա: Այսինքն` բոլոր դեպքերում նույն ջուրն է, նույն սնունդն է, բայց այստեղ խնդիրը նրա մեջ է, թե հողը ինչ է պատրաստ աճեցնելու. այդ հողը մենք ենք և այդ հողը մեր կամքի դրսևորումն է, կախված է նրանից, թե մեր կամքն ինչպիսին է և դրանից արդեն կախված է, թե ինչ պտուղ մենք պիտի տանք:

Նյութական իրականությունները մեր կյանքում, որ շատ հաճախ բռնանում են մեր կամքին կամ մեր կամքի ամբողջ զորությունը թուլացնում, երկակի դրսևորում ունեն. դրանք կարող են օգուտ տալ կամ կարող են վնասել: Պողոս առաքյալը կրկին շատ հրաշալի մի միտք է արտահայտում ասելով` ի՞նչ փույթ, եթե ես ամբողջ աշխարհը շահեմ, բայց իմ հոգին կորցնեմ: Այսինքն` նյութը առիթ կարող է լինել հոգեպես պտղաբեր լինելու, կամ էլ` աշխարհը շահել հոգին կորցնելու գնով: Բոլորս էլ, իբրև հավատացյալներ, փորձում ենք մեր կամքը դրսևորել այնպես, ինչպես որ Աստծո կամքն է, և այնպես, ինչպես որ աստվածահաճո է, սակայն շատ լավ գիտենք, որ մեր կյանքը լի է գայթակղություններով, որոնք հայտնվում են տարբեր կերպերով` հաջողությունների, նյութական բարեկեցություն փնտրելու ճանապարհին և այլն:

Իրականում փորձությունների մեջ է, որ մեզ հայտնի է լինում Աստծո կամքը, գուցե սարսափելի մի բան է, գուցե ոչ մեկս չենք ուզում Աստծո կամքը փորձությունների մեջ ճանաչել, սակայն եթե անկեղծ լինենք սա մեր իրականությունն է. մենք ավելի շատ դժվարությունների ու փորձությունների մեջ է, որ Աստծո կամքն ենք փնտրում և փորձում ենք Աստծո կամքը բացահայտել: Հետևաբար, գիտակցաբար կամ անգիտակցաբար Աստծուն բոլորս ենք մերժում` հավատացյալ, թե անհավատ: Մենք էլ` լինելով հավատացյալներ, մկրտված քրիստոնյաներ շատ հաճախ ունենում ենք աստվածմերժման տարբեր դրսևորումներ: Բայց պետք է դրանից ոչ թե ողբերգություն սարքել, այլ` սովորել, շտկել սխալը:

Տեսանելի է, որ Աստծո ամենակարող կամքի և մարդու կամքի համաձայնության հարցը հնարավոր չէ իրականացած տեսնել միայն նյութական իրականության մեջ: Կան նաև հոգևոր արժեքներ, որոնց մեջ ամենակարևորն Աստծո ողորմածությունն է, սերը, որին մենք ձգտում ենք ապավինել, որովհետև մարդու փրկությունը հավիտենականությանը պատկանող ծրագիր է: Մարդու փրկության հարցը լուծվում է միայն հավիտենականության մեջ և միայն երկնային, հոգևոր արժեքներով: Աստված յուրաքանչյուր մարդու տվել է ազատ կամք և սա նշանակում է, որ ամենակարող Աստված ազատորեն սահմանափակել է Իր ամենակարողությունը հանուն նրա, որ Ինքն ազատություն «ստեղծի» և տա մարդուն: Իրական ազատությունն այն է, երբ ոչ ոք իշխանություն չունի այդ ազատության նկատմամբ, բացի տվյալ անձից, ով ազատ կամքի կրողն է և պատասխանատուն: Աստծո կամքն է, որ այս տեսակ` կատարյալ և լիարժեք մարդկային ազատությունը ճանաչի Աստծուն և աստվածային իշխանությունը, և հենց այդ ազատությամբ մարդը երկրպագի Աստծուն: Աստված, բնականաբար, չի ցանկանում այն երկրպագությունը, որն արվում է ստիպողաբար, երբ որ մարդը դժվարությունների մեջ է ու դրա համար է երկրպագում:

Մենք փորձում ենք ինչ-որ կերպ մեր կյանքում համաձայնություն տեսնել մարդու կամքի և Աստծո կամքի միջև, բայց եթե դա անում ենք նյութական արժեքներով, ոչ մի հաջողության չենք հասնի: Հետևաբար, պետք է հաշվի առնենք ևս մեկ` երկնային իրականություն: Իսկ ինչպե՞ս մարդը կարող է ինքն իրեն տեսնել հավիտենականության մեջ: Սա էլ մեկ ուրիշ հարց է, որ կրկին մեզ համար խնդիր է և որը մեկ ուրիշ հարց է ծնում. իրականում ո՞վ է մարդը և արդյո՞ք պետք է հավատալ մարդուն, ուր մնաց, որ մենք խոսենք տվյալ մարդու կամքի դրսևորման մասին: Սովորաբար աթեիստներն ասում են, որ մարդուն Աստված պետք չէ, քանի որ մարդն ինքը փոխարինում է Աստծուն իր կարողությամբ, իր հմտությամբ և իր ազատությամբ: Հավատացյալ մարդն ասում է, որ ոչ, ես հավատում եմ մարդուն, բայց ոչ այնպիսին, ինչպիսին ես հիմա կամ, այլ այն մարդուն, ով կատարյալ է և ով թերություն չունի: Անհավատի համար մարդն ընդամենը էվոլուցիոն շրջանի վերջին կետն է, վերջին սահմանը, ոչ ավելի, իսկ քրիստոնյայի համար բացի նյութականից, մարդն ունի ևս մեկ իրականություն, որը հոգևոր դաշտն է կամ հավիտենականությունը: Եվ այս պատճառով Քրիստոս եկավ աշխարհ ու մեզ ցույց տվեց մարդու իրական պատկերը, թե որքան խորը և տարողունակ կարող է լինել մարդը, որի մասին նույնիսկ մենք պատկերացում չունեինք, այսինքն` մարդն այնքան տարողունակ է, որ իր մեջ կարող է կրել Աստծուն: Աստված, Ով անսահմանափակ է, եկավ հանգրվանեց մարդու մեջ, խոսքս Մարիամ Աստվածածնի մասին է, հետևաբար, սա օրինակ է թե մարդն ինչքան խորը անսահմանափակ տարողություն ունի և Քրիստոս ցույց տվեց մարդու հենց այս հատկանիշը, որը հավիտենական է և երկնային, որովհետև, նյութական պատկերացումներով մարդու այս տեսակ հատկությունը հասկանալ չենք կարող: Տեսեք մարդու մասին երկու կարծիք` անհավատի և հավատացյալի, բայց երկու դեպքում էլ կա մտահոգություն մարդու մասին, այս երկու կարծիքների հիմքում ընկած է մտահոգությունը մարդու մասին և երկու դեպքում էլ, երկու կարծիքները հաշվի առնելով մենք գալիս ենք այն եզրակացության, որ մարդը հանդիսանում է այն միակ տեղը, որտեղ հանդիպում են անհավատն ու հավատացյալը: Թե այդ հանդիպման արդյունքն ինչպիսին կլինի, կարևոր չէ, կարևորը, որ այդ հանդիպումն իրականություն դառնա, տեղի ունենա, որովհետև մեր կյանքում, շատ հաճախ, մենք ուղղակի իրար չենք հանդիպում, ուղղակի անցնում ենք մեկս մյուսի կողքով, մեկս մյուսին արհամարհելով, մեկս մյուսի չնկատելով և սրանով է պայմանավորված այն փաստը, որ մեկս մյուսի չենք հասկանում, չենք կարողանում իրար ներել, շատ հաճախ, հակասում ենք և մեկս մյուսի, մերժում ու անընդհատ փնտրում ենք մեղավորներ: Հանդիպման փաստն, ամեն առումներով, կարևոր է մարդկային շփումներում և առհասարակ մարդկային կյանքում. հանդիպում, որ կայանում է ոչ թե մեկս մյուսին չվնասելու, կամ իրարից չխուսափելու արդյունքում, այլ ավելի` չպարտադրելու դիմացինին ու չստիպելու, որ ընդունի այն, ինչն ինձ համար արժեք է: Գրեթե բոլորիս հետ էլ պատահել է, օրինակ` երբ որ ես հանդիպում եմ ինչ-որ մեկին և նա խոսում է, այդ պահին մտածում եմ, թե ես իրեն ինչ պիտի պատասխանեմ, նշանակում է մեր զրույցը չկայացավ, նշանակում է ես նրան չեմ լսում, ինձ համար, այդ պահին, կարևոր չէ, թե ինչ է ասում, կարևորն այն է, թե ես ինչ եմ ասում իրեն: Օրինակ` գիտության մեջ հաստատ մենք այդպես չենք վարվում, երբ մենք գործ ունենք որևէ նյութի հետ, փաստերի հետ, նման կերպ չենք վարվում, շատ ուշադիր ենք. ուսումնասիրում ենք, որ հանկարծ ինչ-որ բան բաց թողած չլինենք: Մեր խնդիրն այն չէ, որ ապրենք մեր կյանքն իբրև հավատացյալներ, մնացածն էլ ինչ կլինի, թող լինի: Եթե մենք իրապես հավատացյալներ ենք, չենք կարող մարդու կողքից հենց այնպես անցնել կամ մարդու ցավին անտարբեր լինել:

Իրականում խնդիրն այն չէ, որ իբրև հավատացյալ անհավատի հետ հանդիպման ժամանակ մենք փորձենք նրան տալ մարդու իրական պատկերը, թե ինչպիսին պիտի իրականում լինի հավատացյալ մարդը: Այլ պետք է անհավատին մարդու մասին պատմենք այն, ինչն իրականում ինքը չգիտի: Սա ավելի մեծ առաքելություն է և շատ ավելի կարևոր, երբեք չի կարելի խոսել ընդդեմ մարդու, ով էլ մեր առջև կանգնած լինի` Եհովայի վկայից սկսած մինչև ամենավերջին անհավատը: Մեկ այլ խնդիր է հասկանալ, թե մարդն ինչպես կարող է առանց ինքն իր անձին բռնանալու, իր ցանկությունների գերին չդառնալու իր կամքը շտկել, ուղղել այն աստավածահաճո ճանապարհով:

Այստեղ մենք պիտի անրադառնանք աղոթքին, որովհետև հիմնական ու կարևոր պայմանը և ճանապարհը մեր կամքը շտկելու, ամրացնելու և դեպի Աստված ուղղելու, աղոթքն է. իրական աղոթքն է, որ մեզ կապում է Աստծո հետ և դեպի Աստված մեր ճանապարհը ամուր ու հաստատուն պահում: Թեև այստեղ մեկ ուրիշ խնդիր կա, որ կուզեմ ձեր ուշադրությանը ներկայացնել. շատ հաճախ մենք շփոթում ենք երկու բան` Աստծո մասին մտածելը և աղոթելը. մեզ թվում է, որ եթե մենք մտածում ենք Աստծո մասին, նշանակում է աղոթում ենք, բայց իրականում այդպես չէ` Աստծո մասին մտածելը դեռ աղոթք չի: Աստծո մասին մտածելը կարող է վտանգավոր լինել կամ` ոչ. Աստծո մասին խորհելը, մտածելը վտանգավոր չէ, եթե Նրա մասին մտածելով կամաց-կամաց հասնում ենք աղոթական վիճակի և սկսում ենք աղոթել: Վտանգը կայանում է այնտեղ, երբ աղոթքն է վերածվում մտորումների: Երբ մտածում ենք Աստծո մասին, մեզ այստեղ կրկին որևէ բան պիտի չխանգարի, և այստեղ էլ կամքի դրսևորումը կա, այստեղ էլ մեր կամքի խնդիրն է, որ պիտի ամուր լինի և հաստատուն: Աստծո մասին մտորելիս` մեր միտքն ուղղակի պիտի չշեղվի, որպեսզի այդ միտքը կարողանա ավելի խորություն ձեռք բերել:

Աստծո մասին մտածել չի նշանակում ինտելեկտը զարգացնել, Աստծո մասին մտածելն այն աշխատանքն է կամ հոգևոր սխրանքը, որն իրականում պետք է պտուղ տա և մեզ պիտի բացահայտի, թե ինչպես պիտի ապրենք, և մեր կամքն ինչպես պիտի դրսևորվի այս աշխարհում և մարդկային մեր հարաբերությունների մեջ: Մյուս խնդիրն այն է, որ Աստծո մասին խորհելը կամ Աստծո մասին մտածելը նպատակ ունի ճշմարտությունը բացահայտել: Աստծո մասին մտածելը հիմնականում նպատակ ունի ճշմարտությունը բացահայտելու և այդ բացահայտված ճշմարտությունը հենց այն կամուրջն է, որը մեր տկարությունը կապում է Աստծո ամենակարողության հետ և արդյունքում մեր տկարությունը, մեր կամքի անզորությունն է փարատվում:

Աստծո մասին մտածելն ուղղակի մտքի աշխատանք չէ, իսկ միևնույն ժամանակ աղոթել նշանակում է բոլոր մյուս մտքերը վանել: Հետևաբար, Աստծո մասին մտածել նշանակում է հոգևոր սխրանք գործել, երբ որ դու ոչինչ ուրիշ չես մտածում դու միայն մտածում ես Աստծո մասին` նպատակ ունենալով Նրա կամքը բացահայտել, և այս սխրանքը և այս աշխատանքը մեզ բերում, հանգեցնում է աղոթքի, որտեղ մենք մեզանից վանում ենք բոլոր մյուս մտածումները վերջնականապես և կենտրոնանում ենք միայն Աստծո գոյության և աստվածային Ճշմարտության իրողությանը: Աղոթքը նաև փոխում է մեր առօրյան, աղոթքը փոխում է մեր կենցաղը:

Աստված չի պահանջում, որ մենք ստիպված անենք այն, ինչ որ չենք ուզում, այլ մեզ առաջնորդում է անելու այն, ինչը որ ճշմարիտ է, ինչը որ աստվածահաճո է, և մյուս կողմից, Աստծո կամքն ասում է, որ ոչինչ պետք չէ անել ձևապաշտորեն, ոչինչ պետք չէ անել կեղծավորությամբ: Հիշեցի մի օրինակ, որը գուցե, բոլորին չի վերաբերում, բայց մեծ մասամբ այդպես է. ավետարանական այն ճշմարտությունը, որն ասում է` մեկ այտիդ ապտակում են, մյուսը դարձրու: Մարդիկ ավետարանական այս պատգամը երբ փորձում են կատարել, ոչ թե անկեղծորեն հավատում են, այլ փորձում են Աստծուն, փորձում են հասկանալ այս պատգամը որքանով է իրական կամ ոչ: Օրինակ` մարդու մի երեսին ապտակում են, մյուսը շուռ է տալիս ոչ թե նրա համար, որ ինքը հավատացյալ է կամ քրիստոնյա, այլ նրա համար, որպեսզի տեսնի մյուսին կհարվածեն, թե ոչ: Իրականում փորձել պետք չէ, պետք է հավատալ, ամուր հավատալ և երկրորդ ապտակը հաստատ չի լինի:

Մենք պիտի պատրաստ լինենք Աստծո կամքը կատարելու, և Աստծո կամքի մեջ է, որ պիտի դրսևորվի մեր կամքը: Երբ մեր կամքը և Աստծո կամքը իրարից անջատ ենք տեսնում, այստեղ իրապես խնդիրներ առաջանում են. մեր կամքը դրսևորվում է միայն Աստծո կամքի մեջ, այսինքն` հավիտենականության մեջ: Եթե մեր կամքը ենթարկվում է նյութական օրենքներին, կենցաղային խնդիրներին, հոգսերին, պայմանականություններին, ապա այն չի կարող լիարժեք ու կատարյալ կերպով դրսևորվել: Մեր կամքը նաև մեզ օգնում է դիմացինին (անկախ նրանից դիմացինն ով է) մեր ողորմությունը ցույց տալու, անպայման չէ նյութապես, լավագույն ողորմությունը կարող է լինի այն, որ նրան պատմենք Աստծո մասին, մարդու մասին, սիրո մասին, այն, ինչն ինքը չգիտի, միայն մենք գիտենք, որովհետև այստեղ նստած ամեն մեկս սիրո մեր փորձառությունն ունենք, հավատքի մեր փորձառությունն ունենք, Աստծո հետ հանդիպման մեր պատկերացումը ունենք:

Տ. Եսայի քհն. Արթենյան

Աղբյուր՝ Holytrinity.am