Այս տա­նը շա­րու­նա­կում է կերտ­վել հայ լու­սան­կար­չու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը

Այս տա­նը շա­րու­նա­կում է կերտ­վել հայ լու­սան­կար­չու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը

«Անդ­րա­նիկ Քո­չա­րի ան­վան լու­սան­կար­չա­կան թան­գա­րան». ե­ռա­լե­զու այս ցու­ցա­նա­կը կա­րե­լի է տես­նել՝ մո­տե­նա­լով Ա­վետ Ա­վե­տի­սյան 19 հաս­ցեում գտն­վող երկ­հար­կա­նի տա­նը: Այս­տեղ է իր ըն­տա­նի­քի հետ բնակ­վում ան­վա­նի լու­սան­կար­չի որ­դին՝ լու­սան­կա­րիչ, գե­ղան­կա­րիչ ՎԱ­ՀԱՆ ՔՈ­ՉԱ­ՐԸ: Թան­գա­րա­նի է վե­րած­վել տան հյու­րա­սե­նյա­կը: Տա­րած­քը փոքր է, ցու­ցան­մուշ­ներն այս­տեղ շատ չեն: Ներ­կա­յաց­ված են 14 հե­ղի­նակ` 5-6 աշ­խա­տանք­նե­րով: Աշ­խար­հի հայ լու­սան­կա­րիչ­ներն են` Ֆրան­սիա­յից, Կա­նա­դա­յից, Բրա­զի­լիա­յից, Թուր­քիա­յից, Վրաս­տա­նից, ԱՄՆ-ից, Ե­գիպ­տո­սից և այլ եր­կր­նե­րից:

Անդ­րա­նիկ Քո­չա­րի աշ­խա­տանք­ներն ու հա­վա­քա­ծուն պահ­վում են տան նկու­ղում: Մո­տա­վո­րա­պես 15 հա­զար նյութ կա՝ տպագր­ված լու­սան­կար­ներ, չտ­պագր­ված ժա­պա­վեն­ներ, թվայ­նաց­ված աշ­խա­տանք­ներ, տա­րաբ­նույթ ի­րեր: Վա­հան Քո­չա­րի տե­ղե­կաց­մամբ՝ պատ­կե­րաս­րա­հի աշ­խա­տակ­ցու­հին՝ Քրիս­տեն, կա­մա­վո­րու­թյան սկզ­բուն­քով ֆոն­դա­վո­րում է նյու­թե­րը, թվայ­նաց­նում: Վա­հան Քո­չա­րը չի կորց­նում հույ­սը, որ դրանք մի օր ի­րենց տեղն ու դե­րը կու­նե­նան, դուրս կգան նկու­ղից, կպատ­մեն լու­սան­կար­չու­թյան պատ­մու­թյու­նը, կերկ­խո­սեն սե­րունդ­նե­րի հետ՝ վեր հա­նե­լով ա­նուն­ներ, ժա­մա­նա­կագ­րու­թյուն, դր­վագ­ներ, հա­վեր­ժա­ցած ակն­թարթ­ներ: Սա­կայն մեր երկ­րում լու­սան­կար­չա­կան թան­գա­րան ու­նե­նա­լու բո­լոր ջան­քերն ի դերև են ե­ղել: Այդ են վկա­յում պաշ­տո­նյա­նե­րի զուր խոս­տում­ներն ու մեր­ժո­ղա­կան նա­մակ­նե­րը: Իսկ մեր­ժում­նե­րի պատ­մու­թյու­նը սկս­վում է դեռևս խոր­հր­դա­յին տա­րի­նե­րից:

Գի­տու­թյուն­նե­րի ա­կա­դե­միա­յում աշ­խա­տե­լու տա­րի­նե­րին Անդ­րա­նիկ Քո­չա­րը եր­կար պայ­քա­րել է, որ լու­սան­կար­չի հաս­տիք բա­ցեն: «Մի քիչ էլ համ­բե­րիր, քեզ լուս­նի վրա լա­բո­րա­տո­րիա կտամ»,- լու­սան­կար­չի հա­մա­ռու­թյանն ի պա­տաս­խան՝ ա­սել է Վիկ­տոր Համ­բար­ձու­մյա­նը: Մեր զրու­ցա­կի­ցը ցա­վով փաս­տում է, որ լու­սան­կար­չու­թյու­նը չի գնա­հատ­վում մինչ օրս, ին­չը, ըստ նրա, կապ­ված է մեր մեն­թա­լի­տե­տի հետ:

Տպագ­րու­թյան է պատ­րաստ Վա­հան Քո­չա­րի կազ­մած «Հայ լու­սան­կա­րիչ­ներ» գր­քի չորս­հա­տո­րյա­կը, ո­րը ստեղծ­վել է Անդ­րա­նիկ Քո­չա­րի թո­ղած ժա­ռան­գու­թյան հի­ման վրա: Ժա­մա­նա­կին գր­քի ա­ռա­ջին հա­տո­րը, որ­տեղ ներ­կա­յաց­ված են 500 հայ լու­սան­կար­չի կեն­սագ­րա­կան տվյալ­ներն ու մոտ հի­սուն լու­սան­կար­չի աշ­խա­տանք­նե­րը, հրա­տա­րակ­վել է Անդ­րա­նիկ Մար­գա­րյա­նի հո­վա­նա­վո­րու­թյամբ: Վա­հան Քո­չա­րը նշում է, որ ան­մի­ջա­պես լու­ծում է տր­վել խնդ­րին: Հա­ջորդ քայ­լը թան­գա­րանն էր լի­նե­լու: Նրա մա­հից հե­տո դի­մել է Տա­րոն Մար­գա­րյա­նին: «Մի օր զան­գե­ցին քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նից, կան­չե­ցին ըն­դու­նե­լու­թյան: Մտա­ծե­ցի թան­գա­րա­նի հար­ցը լուծ­վում է: Տա­րոն Մար­գա­րյա­նը կրծ­քիս մե­դալ փակց­րեց, ա­սա­ցի՝ սա տա­լիս եք, որ թան­գա­րա­նը չտա՞ք: Թան­գա­րա­նի հար­ցը լու­ծեիք, որ հաս­կա­նա­յի, թե ին­չի հա­մար եք պարգևատ­րում»,- պատ­մեց լու­սան­կա­րի­չը:

Նոր Հա­յաս­տա­նում նույն­պես լու­սան­կար­չա­կան թան­գա­րան ու­նե­նա­լու խնդ­րան­քը մերժ­վել է: «Վար­չա­պե­տի խոր­հր­դա­կան­նե­րից մե­կի մոտ եմ գնա­ցել, կես ժամ զրու­ցե­լուց հե­տո ա­սաց՝ պետք է անց­նեք ինք­նա­ֆի­նան­սա­վոր­ման: Ես ա­սա­ցի` ու­րեմն դուք ընդ­հան­րա­պես բան չհաս­կա­ցաք, ե­կել եմ այս­տեղ, ո­րով­հետև մինչ օրս ինք­նա­ֆի­նան­սա­վոր­մամբ եմ աշ­խա­տել: Դրա­նից հե­տո տան մի հատ­վա­ծը վե­րա­ծե­ցի թան­գա­րա­նի»,- ա­սաց մեր զրու­ցա­կի­ցը: Թան­գա­րան այ­ցե­լում են և՛ Հա­յաս­տա­նից, և՛ դր­սից: Մուտ­քը անվ­ճար է: Բաց է շա­բաթ, կի­րա­կի, եր­կու­շա­բի օ­րե­րին, ժա­մը 11-17-ը: Վար­պե­տը կա­տա­կում է՝ թան­գա­րա­նի տնօ­րե­նը թոռ­նիկս է: Տաս­նա­մյա թոռ­նի­կի ա­նու­նը Վա­հան է, կրտ­սեր Վա­հան Քո­չարն է:
Հարց­նում եմ՝ նյու­թե­րի ո՞ր մասն է ցու­ցադր­վել: Պա­տաս­խա­նում է՝ անն­շան մա­սը: Որ­տե՞ղ ցու­ցադր­վի: 2019-ին Տաթև Մնա­ցա­կա­նյա­նի նա­խա­ձեռ­նու­թյամբ Հա­յաս­տա­նում անց­կաց­վել է ա­ռա­ջին լու­սան­կար­չա­կան մի­ջազ­գա­յին ֆո­րու­մը, ո­րի շր­ջա­նա­կում 39 լու­սան­կար­չա­կան ցու­ցա­հան­դես է կազ­մա­կերպ­վել: Դրան­ցից հին­գում ներ­կա­յաց­վել են լու­սան­կար­ներ Անդ­րա­նիկ Քո­չա­րի հա­վա­քա­ծուից: Վեր­ջին ցու­ցա­հան­դե­սը նա­խա­գա­հի նս­տա­վայ­րում է ե­ղել: Ներ­կա­յաց­վել են աշ­խար­հի հայ խո­շո­րա­գույն լու­սան­կա­րիչ­նե­րի աշ­խա­տանք­նե­րը, ո­րոնք պատ­կե­րել են օ­տա­րազ­գի ա­ռա­ջին դեմ­քե­րի, ա­սենք, Վլա­դի­միր Մու­սա­յե­լյա­նը, ո­րը ե­ղել է Բրեժնևի անձ­նա­կան լու­սան­կա­րի­չը: Հայր-որ­դի-թոռ­ներ Բո­յա­ջյան­նե­րը ե­ղել են Ե­թով­պիա­յի պա­լա­տա­կան լու­սան­կա­րիչ­նե­րը: Հայր և դուստր Նալ­չա­յան­նե­րը նկա­րել են ԱՄՆ նա­խա­գահ­նե­րին: Այդ գոր­ծե­րը հի­մա նկու­ղում են:

Մաս­նա­գետ­նե­րը վկա­յում են, որ Եվ­րո­պա­յում, ԱՄՆ-ում լու­սան­կար­չու­թյու­նը բա­վա­կա­նին լուրջ ար­վեստ է հա­մար­վում: Հայ լու­սան­կա­րիչ­նե­րը նույն­պես ներ­կա­յա­նում են թե՛ մեզ մոտ, թե՛ մի­ջազ­գա­յին աս­պա­րե­զում, բայց ան­հա­տա­կան մա­կար­դա­կով: Պե­տա­կան մո­տե­ցում չկա խնդ­րին: Իսկ խնդ­րի լուծ­ման հնա­րա­վոր տար­բե­րակ­նե­րից մե­կը, ո­լոր­տի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի պնդ­մամբ, հայ լու­սան­կար­չու­թյան թան­գա­րա­նի հիմ­նումն է: «Ազգ» օ­րա­թեր­թում Ա­լեք­սանդր Թոփ­չյա­նը, ար­ձա­գան­քե­լով «Ի­րա­տե­սի» «Ոչ թե տե­ղանքն է դեր խա­ղում, այլ ա­նու­նը» (23.01.2018 թ.) հոդ­վա­ծին, որ­տեղ աս­վում է, որ Ա­րա Գյու­լե­րի ան­վան լու­սան­կար­չու­թյան թան­գա­րա­նի տա­րած­քի հար­ցը «բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի» օ­րա­կար­գում է, զար­մանք է հայտ­նում` ին­չու՞ Ա­րա Գյու­լե­րի ա­նու­նով թան­գա­րան, այն դեպ­քում, երբ Երևա­նում գոր­ծել է Անդ­րա­նիկ Քո­չա­րը և լու­սան­կար­չու­թյան հա­մար ա­րել այն, ին­չը չի կա­րող ա­նել Գյու­լե­րը Թուր­քիա­յում, ա­ռա­վել ևս, որ նա այն­տեղ իր թան­գա­րանն էլ ու­նի, աշ­խար­հի բո­լոր կո­չում­ներն էլ: Հոդ­վա­ծի վեր­նա­գիրն է «Ա­պե­րախ­տու­թյուն»:

Վա­հան Քո­չա­րի հա­մար, սա­կայն, կարևո­րը ան­վա­նու­մը չէ, այլ հայ լու­սան­կար­չու­թյան թան­գա­րա­նի գո­յու­թյու­նը, որ կու­նե­նա մշ­տա­կան ցու­ցադ­րու­թյան բա­ժին, հա­վա­քա­տե­ղի կլի­նի լու­սան­կա­րիչ­նե­րի հա­մար, դահ­լի­ճի առ­կա­յու­թյու­նը կլու­ծի նաև ցու­ցադ­րու­թյան խն­դի­րը:

Վա­հան Քո­չա­րը թան­գա­րա­նին է նվի­րե­լու իր հոր հա­վա­քա­ծուն ՝ 15 հա­զար նյութ, ո­րոն­ցից մոտ 200-ը՝ շր­ջա­նակ­ված:

Այս տա­նը շա­րու­նա­կում է կերտ­վել հայ լու­սան­կար­չու­թյան պատ­մու­թյու­նը: Անդ­րա­նիկ Քո­չա­րի թո­ղած ժա­ռան­գու­թյու­նը որ­դին ոչ միայն պահ­պա­նում է, այլև հա­մալ­րում, գր­քեր կազ­մում:

Նշենք, որ «Հայ լու­սան­կա­րիչ­ներ» 450-է­ջա­նոց գիրքն ար­դեն 1300 էջ է, 4 ու կես հա­զա­րից ա­վե­լի լու­սան­կար­ներ կան` սկ­սած 1858-ից (լու­սան­կար­չու­թյու­նը ծնունդ է ա­ռել 1839-ին): Տպագ­րու­թյան հա­մար մի­ջոց­ներ չկան: ՈՒ­զում է, որ անգ­լե­րեն լի­նեն գր­քե­րը: «Հայ լու­սան­կա­րիչ­ներ» գիր­քը ե­րեք մի­ջազ­գա­յին ցու­ցա­հան­դե­սում ներ­կա­յաց­վել է և ե­րե­քից էլ նույն բանն են ա­սել, որ հայ­կա­կան տա­ղա­վա­րի ա­մե­նա­հե­տաքր­քիր գր­քե­րից մեկն է, բայց դի­տորդ­նե­րը հարց­րել են՝ կա՞ այլ լեզ­վով, որ կա­րո­ղա­նան կար­դալ գր­քում զե­տեղ­ված տե­ղե­կու­թյուն­նե­րը:

Ի­րա­կա­նում, ինչ­պես Վա­հան Քո­չարն է ա­սում, «Հայ լու­սան­կա­րիչ­ներ» ժո­ղո­վա­ծուն անս­պառ է, պար­զա­պես կան ար­դեն կազ­մած հա­տոր­ներ:

Նշենք, որ Անդ­րա­նիկ Քո­չա­րը հայ­րե­նա­դարձ­վել է 1947-ին Ե­գիպ­տո­սի Ա­լեք­սանդ­րիա քա­ղա­քից՝ Հա­յաս­տա­նում դնե­լով գե­ղար­վես­տա­կան լու­սան­կար­չու­թյան հիմ­քը: 1948-ին, հայ­րե­նիք գա­լուց մեկ տա­րի անց, նա Երևա­նում բա­ցել է իր ա­ռա­ջին ան­հա­տա­կան ցու­ցա­հան­դե­սը:

1962 թվա­կա­նին հիմ­նադ­րել է «Երևան» ֆո­տոա­կում­բը և տա­սը տա­րի ա­նընդ­մեջ ղե­կա­վա­րել այն:

Քո­չա­րը լու­սան­կա­րել է բազ­մա­թիվ դի­ման­կար­ներ, բնան­կար­ներ, ճար­տա­րա­պե­տա­կան հու­շար­ձան­ներ, կեն­դա­նի­ներ, ե­րե­խա­նե­րի նկար­ներ, նա­տյուր­մորտ­ներ, կոմ­պո­զի­ցիա­ներ: Ան­հա­տա­կան ցու­ցա­հան­դես­ներ է ու­նե­ցել Երևա­նում, Ռի­գա­յում, Լե­նինգ­րա­դում, Մոսկ­վա­յում, Լիտ­վա­յում, Բուլ­ղա­րիա­յում, ՈՒկ­րաի­նա­յում, Ֆրան­սիա­յում, Սա­լո­նի­կում, Լոն­դո­նում: Մա­հա­ցել է եր­կա­րատև հի­վան­դու­թյու­նից հե­տո՝ 1984 թվա­կա­նի մար­տի 29-ին, Երևա­նում:

Ար­մի­նե ՍԱՐԳ­ՍՅԱՆ

Գլխավոր լուսանկարը՝ Թագուհի ԱՍԼԱՆՅԱՆԻ

Աղբյուր՝ Irates.am

Հետևեք մեզ նաև Telegram-ում